Vesti iz sveta astronomije...

https://t.co/8vipqn1sdz

A P O D...

ALMA i centar Mlečnog Puta



Ova slika pokazuje neke od ALMINIH antena i centralnu oblast Mlecnog Puta iznad. Na ovoj širokougaonoj slici, Zodijakalno svetlo je gore desno, a Mars dole levo. Saturn se nalazi malo više u pravcu sredine slike.

Tekst prevela: Dr. Liliana Gracanin, Institut für Astrophysik, Universitätssternwarte Wien, Austria

Kontakt: liliana.gracanin@gmail.com
Autorska prava: ESO

Nastanjiva zona

http://astronomija.co.rs/ivot/10142-nastanjiva-zona

Mart

Odradili smo prvu šestinu godine



Mart je mjesec u kojem završava zima i počinje proljeće. Ove godine to će se dogoditi 20. marta u 05:30 (proljetna ravnodnevnica) po našem vremenu. Davno u povijesti, za vrijeme Rimskog carstva mart je bio prvi mjesec u godini. Da živimo u to vrijeme upravo bi danas slavili početak Nove godine. Mart je dobio naziv po najvećem Rimskom bogu, bogu rata Marsu (Marte, Martius). Prema legendi bog rata bio je otac Romula, osnivača Rima, a samim time je Marte bio i „otac“ Rimskog naroda. Martu je tako po ondašnjem kalendaru pripala čas da se po njemu naziva prvi mjesec u godini. Tijekom izmjena i uporabe različitih kalendara ožujak je uvijek zadržao svoje vremensko trajanje od 31 dan. Zanimljivo je spomenuti kako se na prostoru današnje Velike Britanije Nova godina na prvi dan marta slavila sve do ne tako (pre)daleke 1752.

Kod nas u Istri mart se još naziva i marač, marč, marc. Označava prevrtljiv i (vremenski) varljiv mjesec. Uzrečicu „čuvaj se marčenog Sunca“ često ćemo čuti od naših starijih a kad prođu tri slijeda olujnih marčenih bura znamo da se vrijeme stabilizira te da krećemo prema ljetnim vrućinama. Godine 1910. na međunarodnoj konferenciji za prava žena u Kopenhagenu Clare Zetkin predložila je da se osmog marta diljem svijeta obilježava Dan žena. Naredne, 1911. godine po prvi puta je „osmi mart“ krenu a put emancipacije žena u društvu. U naše vrijeme rečenica „Sretan osmi mart, dan žena“ možda je najjača personifikacija trećeg po redu mjeseca u godini.

Mart je započeo kišom i sivilom no uskoro će se vrijeme stabilizirati a sunčani dani sa koloritom bilja uokolo nas krenuti u novi ciklus dobrog raspoloženja..



Author: Marino Tumpić

https://t.co/ZcYjMSXOen

A P O D...

Naša zvijezda Sunce u 2015. godini

http://astronomija.co.rs/sunev-sistem-74117/sunce-98576/10140-nasa-zvijezda-sunce-u-2015-godini

Gde su stvari teže?

Sila, kojom Zemljina kugla privlači neko telo, opada sa udaljenošću od Zemljine površine. Ako bi teg od 1 kilograma podigli na visinu od recimo 6.400 km, tj. udaljili je od centra Zemaljske kugle za dva njena poluprečnika, sila privlačenja bi opala za 22, tj. 4 puta, i teg bi bio težak 250 grama umesto 1.000. Prema Njutnovom zakonu gravitacije, Zemaljska kugla privlači tela tako kao da je sva njihova težina koncentrisana u samom centru, a sila privlačenja opada obrnuto proporcionalno kvadratu rastojanja. U našem slučaju rastojanje tega od centra Zemlje je udvostručeno, pa je privlačna sila opala za 22, tj. četvorostruko. Udaljivši teg na 12.800 km od Zemljine površine, tj. na trstruku udaljenost od centra Zemlje, privlačna sila bi opala za 32, tj. 9 puta.

1.000-gramski teg bi bio težak samo 111 grama, itd.

Prirodno, rađa se ideja da bi se desilo i obrnuto – kada bi teg spuštali u dubinu, ka centru naše planete, on bi bivao sve lakši. Ova pretpostavka je međutim pogrešna: spuštanjem tela u dubinu njegova težina se ne povećava, već se naprotiv, smanjuje.

Objašnjenje je u tome, što u takvom slučaju privlačne čestice Zemlje ne privlače više samo jednu stranu tela, već različite njegove strane. Pogledaj sliku.



Vidimo da teg, smešten u dubini Zemlje, privlače na dole čestice naše planete raspoređene ispod njega, ali da ga u isto vreme na gore privlače i one čestice koje se nalaze iznad iznad. Moguće je dokazati da u konačnom zbiru privlačno dejstvo ima samo lopta čiju je poluprečnik ravan rastojanju od mesta gde se nalazi telo do centra Zemlje, tako da se težina tela sa porastom dubine brzo smanjuje. Dospevši do centra Zemlje, telo sasvim gubi težinu, jer ga čestice oko njega privlače sa svih strana jednakom silom.

Dakle, svako telo najviše teži na samoj površini Zemlje; sa udaljavanjem od nje u vis ili u dubinu težina mu se smanjuje. [Tako bi bilo da je Zemaljska kugla bila potpuno ujednačena po gustini: ustvari, gustina Zemlje raste sa približavanjem središtu; zato sila gravitacije sa porastom dubine prvo, do nekog rastojanja, raste a ubrzo zatim počinje da slabi.]

Naravno, čitava ova pričica je samo razbibriga, mala gimnastika za razmišljanje. Gravitacija je vrlo ozbiljna stvar i njome su se bavili, a i danas to rade, neki od najvećih umova današnjice. Koliko o njoj stvarno znamo dovoljno je da kažem da se danas još uvek tretira kao prirodni fenomen. Iako u prirodi koju mi poznajemo vladaju samo 4 sile, o gravitaciji se najmanje zna. Kaže se da je 10-38 puta slabija od jake nuklearne sile, 10-36 puta slabija od elektromagnetne , i 10-29 puta od slabe nuklearne sile. To znači da nema uticaja na ponašanje subatomskih čestica ali ima itekakve na ponašanje planeta, zvezda i galaksija. Uz to, deluje samo u jednom pravcu, tj. uvek je samo privlačna, na razočarenje pisaca SF priča.

Što se tiče Zemlje, njenom dejstvu smo izloženi čitav život. U školi nas uče da je gravitacija zapravo ubrzanje kojim Zemlja deluje na objekte na površini ili u njenoj blizini. To ubrzanje se meri u metrima u sekundi na kvadrat (m/s2), i približno je jednako 9,8 m/s2. To znači da prilikom slobodnog pada (ako zanemarimo otpor vazduha) svako telo sa svakom sekundom pada povećava brzinu za 9,8 m/s, tj. oko 36 km/h.

Priča se da je Galileo Galilej izvodio eksperimente bacajući sa krivog tornja u Pizi različite predmete i pokušavao da dokaže skeptičnom svetu da gravitacija privlači SVA tela jednakom silom, bez obzira koliko su teška ta tela. Kada su ljudi stigli na Mesec, astronaut David Scott iz „Apolla 15“ je 1971. godine pred kamerama izveo eksperiment: istovremeno je bacio perce i svoj teški čekić i zabeležio da su pali na tlo u istom trenitku. Kažu da se tada zahvalio Galileju i rekao da bez ovog njegovog eksperimenta koji je tada izvodio ni njihova misija ne bi bila moguća.

I danas se broj skeptika nije značajno promenio: velika većina ljudi i danas veruje da bi slon pre pao na zemlju od loptice za tenis kada bi ih bacio kroz prozor. Probao ja lično – ne da bacam slonove kroz prozor, već da pitam ljude – i video da samo mali broj njih zna i veruje u prirodne zakone.

https://t.co/uIp0KN9CC0

A P O D...

Q-ugljenik izgurao dijamante na drugo mesto

Pre mnogo vekova, drevni naučnici su pokušavali da savladaju alhemiju, odnosno tajanstvene procese pretvaranja olova u zlato. Vremenom je shvaćeno da su se alhemičari bavili “ćoravim poslom” (iako savremena hemija leži na mnogim otkrićima upravo tih alhemičara), ali savremeni naučnici su uspeli da reše tajnu jedne još neverovatnije transformacije: pretvaranja ugljenika, osnovnog sastojka života na planeti, u dijamante.



Nova, jednostavna tehnika pretvaranja ugljenika – ili kako naši vajni zagovornici novogovora kažu, karbona – koji koriste lasere za dobijanje majušnog dijamantskog „semenja“, daje još blještavije rezultate. Istraživači, prema najnovijoj studiji, koriste metode koji stvaraju potpuno novu fazu ugljenika (nov alotrop) koji po pitanju tvrdoće prevazilazi čak i dijamante, i predstavlja nov materijal koji nalazi primenu na medicinskim ili industrijskim poljima.

Mnoga nova svojstva

Naučnici sa državnog fakulteta North Carolina upotrebljavaju laser za stvaranje novog tvrdog materijala, koji je dobio ime Q-ugljenik (engl. Q-carbon). Nova supstanca poseduje brojna korisna svojstva, kao recimo feromagnetizam, fluorescensiju i sposobnost provođenja električne struje, te Q-ugljenik potencijalno predstavlja koristan materijal za naučnike i tehnologe. Prema svojim otkrićima, zvanično objavljenim početkom ove godine, naučnici smatraju da je Q-ugljenik oko 60% tvrđi od dijamante, što je posledica čvršćih veza između atoma u rešetci Q-ugljenik.

Da bi dobili novu supstancu, istraživači koriste laser koji stvara brzi, 200-nanosekundni[1] talas energije u amorfnom (onom koji nema oblik ili formu) sloju ugljenika, zagrejavši ga do 3.730° C. Taj kratki bljesak lasera topi ugljenik, koji se zatim brzo hladi i formira kristalnu rešetku. U zavisnosti od nivoa energije i perioda hlađenja, ugljenik može da kristališe ili u mikroskopske dijamante ili i Q-ugljenik. Proces hlađenja je poznat kao „quenching“ („suzbijanje“), te je odatle ono prvo slovo u nazivu. Čitav proces je vrlo brz, omogućavajući naučnicima da dobiju karat[2] dijamanata za oko 15 minuta.


Sitni dijamanti dobijeni novom laserskom tehnikom.

Otkriće Q-ugljenika obelodanilo je novu čvrstu alotropsku modifikaciju ugljenika, odn. potpuno nov raspored ugljenikovih atoma. Do sada, grafit i ugljenik su bili jedini oblici čvrstog ugljenika, Q-ugljenik se jedino formira pod ekstremnim uslovima, čineći malo verovatnim da postoji igde u prirodi sem u jezgrima nekih planeta, što je posebno istakao autor studije Jay Narayan uintervjuu u “New York Timesu“.

Lako za dobijanje

Ključna osobina ovog procesa jeste u tome što se obavlja na sobnoj temperaturi i pritisku. Trenutne tehnike za proizvodnju veštačkih dijamanata zahtevaju ili opremu sposobnu da stvori ekstremno visoke temperature (˃3.000° C) i pritiske (˃3,5 GPa) ili katalizom gasova. Korišćenje lasera za proizvodnju dijamanata, s druge strane, je prosto i jeftino, i ima potencijal da unese revoluciju u proizvodnju sintetičkih dijamanata, koji se trenutno koriste za vrhove burgija, laserske i toplotne odvodnike[3], u optici, u elektronici kao poluprovodnici, itd.

Naučnici takođe uspevaju da dobiju dijamante različitih oblika koristeći u procesu različit supstrat na kome se užareni ugljenik hladi. Ploča od safira, stakla ili polimerske plastike, na primer, stvaraju različite konfiguracije. tim stvara forme koje se razlikuju prema potrebi, tačke i filmove napravljene od dijamanata, čiji se oblici koriste za prenošenje lekova po organizmu, proizvodnju ekrana za smartfone ili električne komponente.



[1] Nanosekunda je milijarditi deo sekunde. Nanosekunda je onoliko puta manja od sekunde koliko je sekunda manja od 31,7 godina!!! Za to vreme svetlost prevali ni 30 cm!

[2] Težinska mera za dijamante, i iznosi 200 mg, odn. 1/5 grama. Svaki karat se deli na 100 „poena“.

[3] Metali su odlični provodnici i toplote i el. struje, ali dijamnatti su dobri termoprovodnici ali električki neprovodni. Zato se koriste kao termo-odvodnici (heat sink) za laserske diode i visokonaponske tranzistore.

Kvantovanje gravitacije - tonski zapis predavanja

U Kolarčevoj zadužbini: Ciklus 100 GODINA AJNŠTAJNOVE TEORIJE GRAVITACIJE



KVANTOVANJE GRAVITACIJE

Predavanje dr Maje Burić, profesorice Fizičkog fakulteta u Beogradu, koje je održno u okviru ciklusa predavanja 100 godina Ajnštajnove teorije gravitacije

Predavanje je održano u četvrtak, 19. 11. 2015. u 18 sati

zvucnikcrveni Preuzmite snimak predavanja 16,7 MB, MP3; PPP Prezentacija 1,3 MB, PPT
http://astronomija.co.rs/images/stories/Razno/Predavanja/Kolarac/2016/kvantovanje_gravitacije/kvantovanje_gravitacije.mp3

http://astronomija.co.rs/images/stories/Razno/Predavanja/Kolarac/2016/kvantovanje_gravitacije/kvantovanje_gravitacije.ppt

Završetak najduže ekspedicije na Kosmičkoj stanici

http://astronomija.co.rs/misije/10148-zavrsetak-najduze-ekspedicije-na-kosmickoj-stanici

https://t.co/nJofO4mr2S

A P O D...

Rusi planiraju napraviti „novo Sunce“

Ekipa inženjera sa Moskovskog sveučilišta za mehaniku i inženjering (MAMI) planira da u svemir pošalje zaista neuobičajni satelit. Riječ je o pikosatelitu koji bi u svemiru razvio veliku reflektirajuću površinu od preko 16m2 a cilj je stvoriti najsjajniji objekt na noćnom nebu.



Sunčeva svjetlost reflektirala bi se od ovog „ogledala“ prema Zemlji a na mjestima sa kojih bi letjelica bila vidljiva stanovništvu bi se činilo kako se na nebu nalazi sjajna, nova zvijezda. „Crowdfunding“ kampanja već je prikupila određena sredstva za realizaciju ovog projekta. Bude li Rusima sve išlo po planu letjelica naziva „Mayak“ mogla bi već ovog ljeta raketom Soyuz-2 dospjeti u Zemljinu orbitu. Alexander Shaenko, voditelj tima koji radi na letjelici izjavio je kako se osim ogledala ne planiraju nikakovi drugi znanstveni eksperimenti osim što navodi kako bi njihov projekt mogao poslužiti kao smjernica u razvoju sličnih konstrukcija a u cilju deorbitiranja starih i isluženih satelita. Letjelicu planiraju postaviti na visinu 600 km iznad Zemlje a vrijeme trajanja misije iznosilo bi od nekoliko tjedana do nekoliko mjeseci, ovisno o svemirskom vremenu. Projekt pomalo ima prizvuk nekadašnjih planova Rusije da u svemir lansira ogromna svemirska ogledala koja bi za vrijeme noći osvjetljavala tlo čime bi se štedila energija i produžio (pre)kratki dan na sjevernim područjima države.

Iako projekt izgleda simpatičan i zanimljiv, postoji i druga strana medalje zbog koje se mnogi nadaju kako se on ipak neće ostvariti. Sjajna umjetna zvijezda osim što bi bila „fora za vidjeti“ umnogome bi naštetila upravo znanstvenoj ali i amaterskoj zajednici astronoma. Negativne implikacije na (ne)mogućnost istraživanja svemira zbog globalnog prisustva ovakvog svjetlosnog smetala zaista bi bile izražene.

Samofinancirajuća kampanja putem predstavljanja projekta na internetu u ovom bi slučaju pokazala kako „nije zlato sve što sija“ ma kako se to nedovoljno upućenoj javnosti činilo. Astronomi, ali i ne samo oni, u ovom će slučaju držati „palac dolje“ za ovaj projekt.

Author: Marino Tumpić

https://t.co/OZzOWEHyBd

A P O D...

Šta sad radi „Hayabusa 2“?

Japanska kosmička agencija JAXA je stvarno izuzetna organizacija. Sećam se kada su 2003. gormirani fuzionicanjem tri do tada nezavisne organizacije i postali institucija kojom – gle čuda! – rukovodi Ministarstvo za sport, obrazovanje, kulturu, nauku i tehnologiju. Takvu kombinaciju objediniti u jedno ministarstvo nije u stanju da izvede niko sem Japanaca.

Iako imaju bezmalo deset puta manji budžet od Nase, JAXA trenutno prati rad 7 svojih satelita i orbitnih opservatorija za astronomska posmatranja, 5 satelita za analiziranje Zemlje, 6 komunikacionih i satelita za pozicioniranje i inženjerska testiranja, 2 međuplanetne sonde i 1 međuplanetno solarno jedro. Uz to, u proizvodnji imaju najmanje još 5-6 letilica koje će biti ispaljene u kosmos domaćim raketama. Ako se ovome doda da Japanci poseduju sopstveni transportni modul do Međunarodne stanice („Kibo“) i da je do sada 12 Japanaca letelo u kosmos, jasno je da se radi o maloj ali vrlo ozbiljnoj kosmičkoj sili.

O japanskoj agenciji i njenim misijama redovno pišem već par godina. Detaljno sam pisao o praktično svim japanskim međuplanetnim misijama – od sondi „Sakigake“ i „Suisei“ koje su 1986. istraživale Halejevu kometu, do „Hayabuse“ koja je 2007. posetila asteroid i donela uzorke na Zemlju – i ko je to uspeo da pročita uverio se kao i ja da su to sve mala remek-dela upornosti, znanja, tehnologije i svima znane japanske fanatične posvećenosti postizanju ciljeva.

Jedna od njihovih letilica koja se još od 2014. postojano, u koncentričnim krugovima, polako ali sigurno udaljava od Zemlje, jeste četvoromotorna sonda na jonski pogon „Hayabusa 2“. Njen cilj je da 2018. sleti na majušni asteroid 162173 Ryugu koji se okreće između Zemlje i Marsa, pokupi uzorke tla, i krajem 2020. vrati se na Zemlju.

Sem što „Hayabusini“ ksenonski motori praktično neprestano rade (uvek radi tri od njih a jedan se čuva u rezervi!), sonda za sad nema drugog posla. Početnom decembra 2015. sonda je proletela pored Zemlje radi ubrzavanja i promene trajektorije. Tog jutra je proletela iznad Havaja na visini od samo 3.090 km, a nedelju dana kasnije kontrolni centar u Tanegašimi je potvrdio da se njihova sonda konačno nalazi na trajektoriji koja će je za par godina dovesti do asteroida. Tom prilikom, brodska navigaciona teleskopska kamera (ONC-T) snimila je Zemlju i sliku poslala kući.


Na slici se vidi Australija, gde će sonada 2020. sleteti, i Antarktik. Daljina je oko 340.000 km.


Trenutak sreće u kontrolnom centru kada je sonda javila da je uspešno proletela pored Zemlje.


Mali film napravljen od 19 frejmova snimaka napravljenih prilikom fly-bya u periodu od 09:00 do 17:45 po japanskom vremenu.

Pre i posle proletanja pored Zemlje, laserski visinomer LIDAR je pokušao da uhvati laserski zrak ispaljen sa zemaljske laserske stanice (SLR). Tu je ključnu ulogu odigrala stanica Mt. Stomio u Australijskom kosmičkom istraživačkom centru (SERC) u Kamberi, u Australiji. „Hayabusa 2“ je uspela da ulovi signal i omogući jako precizno merenje njene udaljenosti, koja je u tom trenutku iznosila oko 6.700.000 km.


Usposatvivši vezu sa LIDAR-om na sondi, uspostavljen je optički link. To je pošlo za rukom američkim istraživačima „Messenger“ i „Mars Global Surveyor“, koji su optički link ostvarili 2005.


Konceptualni dijagram orbite „Hayabuse 2“. Na slici je položaj sonde od 14. decembra 2015. neposredno po preletu pored Zemlje.

Kako sleteti na kometu?

http://astronomija.co.rs/misije/10153-kako-sleteti-na-kometu

Plava tacka u beskraju



Ne znate? … Ova svetla tačka je Zemlja, naša planeta. Generacije ljudi, hiljadama godina žive na toj svetloj tački, sve što ste ikada… nalazi se na njoj…

Ovu fotografiju, koja je nazvana Pale Blue Dot snimio je Vojadžer 1, 6. jula 1990. godine. Vojadžer je ovu fotografiju napravio na svom putovanju ka kraju Sunčevog sistema, kada bio dalje od Plutona, na rastojanju od 6,4 milijarde kilometara. Četiri godine kasnije Karl Sagan objavio je istoimenu knjigu, Plava tačka u beskraju, o tome koliko su ljudi (ne)značajni i (ne)moćni u odnosu na Univerzum.



Reflections on a Mote of Dust
Carl Sagan (1934-1996)

We succeeded in taking that picture [from deep space], and, if you look at it, you see a dot. That’s here. That’s home. That’s us. On it, everyone you ever heard of, every human being who ever lived, lived out their lives. The aggregate of all our joys and sufferings, thousands of confident religions, ideologies and economic doctrines, every hunter and forager, every hero and coward, every creator and destroyer of civilizations, every king and peasant, every young couple in love, every hopeful child, every mother and father, every inventor and explorer, every teacher of morals, every corrupt politician, every superstar, every supreme leader, every saint and sinner in the history of our species, lived there on a mote of dust, suspended in a sunbeam.

The earth is a very small stage in a vast cosmic arena. Think of the rivers of blood spilled by all those generals and emperors so that in glory and in triumph they could become the momentary masters of a fraction of a dot. Think of the endless cruelties visited by the inhabitants of one corner of the dot on scarcely distinguishable inhabitants of some other corner of the dot. How frequent their misunderstandings, how eager they are to kill one another, how fervent their hatreds. Our posturings, our imagined self-importance, the delusion that we have some privileged position in the universe, are challenged by this point of pale light.

Our planet is a lonely speck in the great enveloping cosmic dark. In our obscurity — in all this vastness — there is no hint that help will come from elsewhere to save us from ourselves. It is up to us. It’s been said that astronomy is a humbling, and I might add, a character-building experience. To my mind, there is perhaps no better demonstration of the folly of human conceits than this distant image of our tiny world. To me, it underscores our responsibility to deal more kindly and compassionately with one another and to preserve and cherish that pale blue dot, the only home we’ve ever known.

Objavljeno: 13. juna 2007

https://t.co/3NP1UgMdBj

A P O D...

Kako mlade zvezde gutaju oblake gasa iz kojih su rođene

Međunarodni tim astronoma predvođen istraživačima sa Akademija Sinika instituta za astronomiju i astrofiziku (ASIAA) (1) je objavio otkriće dramatičnih momenata u stvaranju zvezda i planeta koristeći se novom infracrvenom tehnikom snimanja. Čini se da su to trenuci kada materija okolnih oblaka pada na veoma aktivne mlade zvezde i koja biva progutana u ogromnim količinama od strane istih. Zanimljivo je to da ova burna dešavanja praktično ostaju skrivena unutar oblaka. Tim je koristio kameru Subaru instrumenta visokog kontrasta naredne generacije adaptivne optike (HiCIAO) (2) montirane na 8-metarski Subaru teleskop na Havajima u cilju posmatranja skupa novorođenih zvezda. Rezultat istraživanja jeste napredak u našem razumevanju kako se formiraju nove zvezde i planete (Slika 1).


Slika 1: Cirkumzvezdane strukture otkrivene uz pomoć Subaru – HiCIAO. Veličina stubića odgovara astronomskim jedinicama (AU). Jedna AU odgovara srednjem rastojanju između Zemlje i Sunca. Gas i prašina koji okružuju novorođenu zvezdu (njenu “hranu”) je značajno veći nego što je Solarni sistem. Ovde su predstavljen prva posmatranja kakvo je komplikovano okruženje mlade aktivne zvezde. Izvor slike: Science Advances, H. B. Liu.

Proces rođenja zvezda

Zvezde se rađaju sažimanjem gigantskih oblaka gasa i prašine usled dejstva sopstvene gravitacije. Veruje se da se planete takođe stvaraju unutar tih istih sažimajućih oblaka približno u isto vreme kada i zvezde. I pored sveg našeg dosadašnjeg znanja, postoji još niz upitnih detalja u vezi fizike procesa nastanka planeta i zvezda.


Slika 2: Šematski prikaz nastanka planeta i zvezda po Grinu (Green, godina 2001). Izvor slike: ASIAA.

Ogromna masa gasa i prašine u kojima se rađaju zvezde naziva se molekularnim oblacima iz razloga što je njihov sadržaj uglavnom molekularni vodonik sa primesom drugih gasova. Tokom vremena, gravitacija najgušćih regiona sakuplja okolni gas i prašinu i dovodi do takozvane akrecije. Opšte je prihvaćeno da proces akrecije teče glatko i konstantno tokom vremena (Slika 2). Međutim, glatka i konstantna akrecija može da objasni tek jedan mali deo konačne mase novorođene zvezde unutar molekularnog oblaka. Astronomi još uvek pokušavaju da shvate kako to novorođena zvezda, odnosno planeta u akrecionom disku uspeva da nakupi preostalu masu.

Izvesno je da je jedna gupa zvezda povezana sa iznenadnim i burnim „gutanjem“ okolne materije unutar zvezdanog porodilišta. U trenucima gutanja okolnog materijala, dolazi do naglog povećanja sjaja vidljive svetlosti stotinu puta u odnosu na sjaj u „mirnoj“ fazi. Nagli porast sjaja je poznat kao FU Orionis bljesak (3) iz razloga što je pojava prvi put uočena kod promenljive zvezde FU Oriona.

Poznat je relativno mali broj promenljivih koje su povezane sa pojavom FU Orionis bljeska, jedva da ih je nekolicina u odnosu na hiljade drugih novorođenih zvezda. Uprkos retkosti, astronomi smatraju da sve novorođene zvezde moraju da ispolje bljeskove i da je to deo njihovog razvoja. Razlog zbog koga je grupa malobrojna jeste taj što većinu vremena novorođene zvezde provode u mirnoj fazi.

Jedno od ključnih pitanja misterije rođenja zvezde glasi „kakav je detaljni mehanizam nastanka bljeskova?“. Odgovor leži u okolnom regionu novorođene zvezde. Astronomi znaju da su optički vidljivi bljeskovi povezani sa diskovima materijala u neposrednoj blizini zvezde, takozvani akrecioni diskovi. Kada diskovima temperatura poraste do onih koje ima tečna lava na Zemlji (negde između 700 i 1200 stepena Celzijusa) poput tečne lave Kilauea vulkana na Havajskim ostrvima tada disk postaje izuzetno sjajan. Astronomi već nekoliko decenija proučavaju pojavu bljeska i predloženo je nekoliko objašnjenja procesa koje dovode disk u stanje visokog sjaja.

Otkriće mehanizma nastanka FU Orionis bljeska

Internacionalni tim predvođen Dr. Hauju Baobab Liu i Hiro Takami, dva istraživača sa ASIAA, koriste novu tehniku snimanja dostupnu na Subaru teleskopu radi bavljenja problemom FU Ori bljeskova. Tehnika polarimetrijskog snimanja sa koronografom poseduje nadmoćnu prednost u snimanju detalja u disku. Prednost se ogleda u visokoj ugaonoj rezoluciji i osetljivosti koja astronomima omogućava da lakše “vide” svetlost poteklu sa diska. Kako funkcioniše nova tehnika snimanja?

Cirkumzvezdani materijal je mešavina gasa i prašine. Količina prašine je značajno manja nego količina gasa u oblaku te je uticaj prašine gotovo zanemarljiv na procese kretanja materije. I pored navedenog zanemarljivog uticaja, čestice prašine dovode do rasejanja svetlosti potekle sa zvezde osvetljavajući celokupni okolni materijal. HiCIAO kamera, montirana na 8,2 – metarskom Subaru teleskopu jednom od najvećih optičkih i infracrvenih teleskopa, je pogodna za posmatranje slabašne cirkumzvezdane svetlosti. Uz pomoć kamere, tim astronoma je uspešno posmatrao ukupno četiri promenljive FU Orionis zvezde za koje se zna da su imale bleskove do sada.

Detalji četiri FU Orionis bljesaka

Posmatrane zvezde se udaljene od Solarnog sistema 1500 do 3500 svetlosnih godina. Snimci bljeskovitih novorođenih zvezda su zapanjujući i zagonetni, uz to su i izuzetni jer ne liče ni na jednu do sada posmatranu okolinu mladih zvezda (Slika 1). Tri zvezde imaju neobične repove. Jedna zvezda pokazuje “krak”, odnosno, nekakvu strukturu stvorenu od materijala koji se kreće u okolini zvezde. Sledeća zvezda pokazuje čudne igličaste detalje koji možda potiču od oduvanog cirkumzvezdanog gasa i prašine nakon bljeska. Niti jedan snimak neodgovara našoj predstavi o mirnom rastu prikazanom na Slici 2. Umesto toga, okolina mladih zvezda je u haotičnom stanju sa mnoštvom raštrkanih struktura, upravo u onakvom stanju u kakvom jedna beba ostavlja svoju trpezu nakon završenog obroka J

Da bi razumeli strukture nastale u okolini novorođenih zvezda, teoretičari tima naširoko proučavaju jedan od nekolicine mehanizama predloženih kao objašnjenje FU Orionis bljeskova. Naime, gravitacija cirkumzvezdanog gasa i oblaci prašine stvaraju komplikovane strukture koje podsećaju na šlag koji se meša u šoljici kafe (Slika 3, leva). Na taj način formirane čudnovate strukture od nakupljenog materijala povremeno padaju na zvezdu, u proizvoljnim intervalima. Uz pomoć računarskih simulacija, tim takođe proučava i rasejanu svetlost bljeska. Biće potrebno izvršiti mnoštvo simulacija kako bi se ova teorija poklopila sa posmatračkim nalazima ali do sada postignuti rezultati su obećavajući u rasvetljavanju prirode fenomena kakav je FU Orionis bljesak (Slika 3).


Slika 3: Slike nastale računarskim simulacijama baziranim na burnom rastu zvezde (leva). Simulacija predstavlja kretanje cirkumzvezdanog materijala koji pada na novorođenu zvezdu (u sredini i desna). Modeli kako bi mi videli rasejanu svetlost viđenu iz dva ugla. Izvor slike: Science Advances, H. B. Liu.

Proučavanjem gore navedenih struktura, moguće je da se otkrije kako su formirani i neki planetarni sistemi, takođe. Astronomi znaju za neke egzoplanete (planete oko nekih drugih zvezda) za koje je ustanovljeno da se nalaze na veoma velikoj udaljenosti od matične zvezde. Ponekad su orbite veće i hiljadu puta u odnosu na rastojanje od Zemlje do Sunca i značajno veće i od Neptunove orbite (oko 30 rastojanja Zemlja – Sunce). Ta rastojanja su značajnije veća nego što to predviđa standardni model formiranja planeta. Simulacije komplikovanih cirkumzvezdanih struktura kakvi su viđeni sa HiCIAO predviđaju još i to da se od gustih ostataka materijala mogu formirati i gigantske planete. Na ovaj način mi imamo objašnjenje za egzoplanete sa tako velikim orbitama.

Uprkos uspešnim rezultatima istraživanja još uvek je preostalo puno posla oko razjašnjenja mehanizma stvaranja zvezda i planeta. Potrebna su detaljnija istraživanja kako bi se teorija i posmatrački rezultati doveli u saglasnost. Buduća istraživanja, posebno ona koja će se sprovesti Velikim Atakama milimetarskim/submilimetarskim nizom, omogućiće nam da zavirimo dublje u oblake cirkumzvezdanog gasa i prašine. Niz omogućuje posmatranje okolnog gasa i prašine sa izvanrednom ugaonom rezolucijom i osetljivošću. Astronomi takođe planiraju izgradnju mnogo većih teleskopa od Subaru u predstojećim decenijama. Tu treba uračunati i 30-metarski TMT teleskop kao i Evropski ekstremno veliki teleskop. Korišćenjem novih teleskopa bićemo u stanju da posmatramo regione koji su veoma bliski novorođenim zvezdama.

(1) Academia Sinica Institute of Astronomy and Astrophysics (ASIAA)

(2) High Contrast Instrument for the Subaru Next-Generation Adaptive Optics (HiCIAO)

(3) https://sr.wikipedia.org/wiki / Променљива_звезда#-.7BFU_Orionis.7D-

Izvor teksta: http://subarutelescope.org/index.html

Plan lansiranja vezanih za laboratoriju “Tjangong-2”

http://astronomija.co.rs/misije/10156-plan-lansiranja-vezanih-za-laboratoriju-tjangong-2

“Tvoji dani, tvoja budućnost!”



Šesti put zaredom, u organizaciji Saveza Saobraćajnog fakulteta održaće se sajam poslova i praksi, Transport and Traffic Businees Days, 21. i 22. marta na Saobraćajnom fakultetu.

Projekat Transport and Traffic Business Days predstavlja tradicionalno okupljanje studenata Saobraćajnog fakulteta i srodnih fakulteta iz oblasti saobraćaja, transporta, logistike, telekomunikacija i renomiranih kompanija koje posluju u našoj zemlji. Samim tim, cilj nam je da omogućimo kolegama razvoj profesionalnih karijera odnosno da se kroz sinergiju nauke i privrede pruži šansa mladim akademskim građanima da pokažu sav svoj potencijal i entuzijazam koji poseduju.

Tokom dvodnevnog programa održaće se prezentacije kompanija učesnica, intervjui za posao kao i Studija slučaja, koju organizujemo prvi put u želji da naši student pokažu stečeno znanje u rešavanju problema/zadatka koje kompanije budu zadale.

Prethodnih godina na ovom skupu učestvovalo je oko 20 kompanija, organizacija, državnih preduzeća kao što su SP Lasta, Milšped, Delhaize Srbija, Vip mobile, Telekom, GSP Beograd, Naftna industija Srbije, Gerbruder Weiss, a od ove godine Air Serbia, Delta transportni sistemi, BOSCH i drugi.

Više informacija o samom projektu možete pronaći na sajtu ili Facebook stanici Transport and Traffic Business Days.

http://ttbd.sfstudent.rs/

https://t.co/7FWv8UZ4Nz

A P O D...

10 dana astronomije!



Kao i prethodih, tako i ove godine Astronomsko društvo „Kumova Slama“ iz Daruvara organizuje jedinstvenu manifestaciju astronomije pod nazivom 10 dana astronomije.

Evo preliminarnog programa:

10 DA 2016. GODINE
1. IV (petak)

18:00 - Svečano otvaranje u Hrvatskom domu Daruvar, Matije Gupca 7, Daruvar.

19:00 - Predavanje „Jesmo li “za dlaku“ izbjegli predvidivo veliko ledeno doba?“, predavač akademik Vladimir Paar. Gospodin Paar redoviti je profesor na Prirodoslovno-matematičkom fakultetu u Zagrebu i akademik Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti. Objavio je više od 500 znanstvenih i stručnih radova, autor je i urednik više od 55 knjiga, te niza udžbenika i gimnazijskog programa fizike. Među njegovim znanstvenim radovima je više od 100 znanstvenih publikacija objavljenih u koautorstvu s inozemnim znanstvenicima.

2. IV (subota)

19:00 - Predavanje „Nova vrsta fosilnog hominina: Homo naledi“ - predavačica dr. sci. Davorka Radovčić; kustosica paleoantropoloških (Zbirka krapinskog diluvija) i antropoloških kolekcija u Hrvatskom prirodoslovnom muzeju. Diplomirala na Sveučilištu u Zagrebu (Filozofski fakultet, Odsjek za arheologiju, 2004.) i doktorirala na Sveučilištu u Michiganu (Odsjek za antropologiju, M.A. 2008., Ph.D. 2011.), a specijalizirala se za paleoantropološka istraživanja. Njezini istraživački interesi uključuju porijeklo roda Homo, porijeklo modernih ljudi, neandertalce, lovce-sakupljače, mediteransku pretpovijesnu arheologiju, povijest paleoantropologije i porijeklo simboličnog ponašanja.

Sažetak predavanja: U jesen 2015. godine objavljeno je otkriće nove vrste fosilnog hominina nazvanog Homo naledi. Ostaci Homo naledija pronađeni su na lokalitetu Dinaledi, koji se nalazi na području Kolijevke čovječanstva u Južnoafričkoj Republici. Pronađeno je preko 1500 fragmenata ove dosad nepoznate vrste hominina, a pripadaju barem 15 jedinki ove vrste. Na predavanju će biti predstavljen kontekst nalaza ostataka Homo naledija, njegove morfološke karakteristike te njegovo pretpostavljeno mjesto na razvojnoj liniji čovjeka.

23:00 - Star Party na Petrovom vrhu. Moderatori: Dunja Županić, AD Kumova slama i Alan Jadanić, demonstrator Zvjezdarnice Zagreb.

3. IV (nedjelja)

19:00 - Predavanje “Odakle dolazimo i kuda idemo?”, predavač prof.dr.sci. Ivica Puljak, redovni profesor na FSB Split. Predavanje govori o tome odakle dolaze atomi u nama, te što će se dogoditi s nama i svemirom. Specijalizacije i međunarodna suradnja: CERN, član CMS kolaboracije u CERN-u, Laboratoir Leprince Ringuet, Ecole Polytechnique, Francuska, član.MAGIC kolaboracija. Znanstveno područje, polje, grana: prirodne znanosti, fizika, fizika elementarnih čestica.

Sažetak predavanja: Predavanje govori o tome odakle dolaze atomi u nama te što će se s nama i svemirom dogoditi u budućnosti.

4. IV (ponedjeljak)

12:00 - Promatranje Sunca teleskopom ispred OŠ V. Nazora (Gajeva 24, Daruvar), moderator: Alan Jadanić, demonstrator Zvjezdarnice Zagreb.

17:00 - Predavanje „Do Mjeseca i dalje“, predavači prof. Josip Prević i prof. Ivan Marko Dežić u OŠ.V. Nazora (Gajeva 24, Daruvar).

19:00 - Predavanje „Od Zemlje do Mjeseca“, predavač prof. Ante Radonić, voditelj planetarija s odjelom

astronautike u Tehničkom muzeju u Zagrebu. Bavi se popularizacijom astronomije, astronautike i raketne tehnike. Redovito drži predavanja za školske grupe i studente kao i javna tematska predavanja i tribine za građanstvo. Dosad je održao preko 500 javnih predavanja u više od trideset gradova širom Hrvatske. Objavio je preko 300 popularno-znanstvenih članaka u časopisima, tjednicima i dnevnim listovima. Hrvatska zajednica tehničke kulture dodijelila mu je 2014. godine nagradu za životno djelo. Stalni je stručni suradnik emisije „Andromeda“ posvećene istraživanju svemira na 2. programu HR radija utorkom od 20:00 do 22:00 sata.

Sažetak predavanja: Ovom prilikom bit će riječi o tome kako se polijeće sa Zemlje u svemir, što je potrebno za ulazak u orbitu oko našeg planeta, kako se sateliti šalju u geostacionarnu stazu, kako se leti do Mjeseca. Osvrnut ćemo se na neke aktualne rakete-nosače za let u svemir i na to što su to podorbitalni letovi i kada možemo očekivati turističke letove do ruba svemira. Naravno da će se naći i odgovor na svako vaše pitanje vezano uz astronomiju i aktualne svemirske događaje.

5. IV (utorak)

17:00 - ISE radionica „Istraživanje Sunca“, radionicu vodi: Dunja Županić. Sudjelovat će učenici Tehničke škole Daruvar i Gimnazije Daruvar. Lokacija: Tehnička škola Daruvar, Gundulićeva 14, Daruvar.

19:00 - Predavanje „Do You (I) Feel Lucky?“, predavač meteorolog Nebojša Subanović, diplomirao je meteorologiju na Geofizičkom zavodu PMF-a u Zagrebu. Trenutno direktor i glavni prognostičar u firmi Geo- Meteo čije glavno područje djelovanja meteorologija. Od djetinjstva zaljubljenik u zrakoplovstvo. Prije dvadeset sedam godina počeo letjeti bezmotornim, a zadnjih desetak godina motornim zmajem, pasionirani motorista.

Sažetak predavanja: Razvoj života na Zemlji kao funkcija klimatskih promjena te, temeljem primjera Zemlje, objašnjenje što mora zadovoljiti planet da bi na njemu mogao nastati složeni oblik života.

6. IV (srijeda)

19:00 - Predavanje „Transhuman agenda“, predavač prof. Korado Korlević. Korado je jedan je od vodećih hrvatskih astronoma i pokretača Zvjezdarnice Višnjan te mnogih edukacijskih projekata u Hrvatskoj na tom području. Rođen je u Poreču 1958. godine. Gimnaziju je završio u Puli, a Pedagoški fakultet na Sveučilištu u Rijeci. Bio je jedan od voditelja Prve međunarodne ekspedicije na područje tunguske eksplozije u Sibiru 1990. Potaknut problematikom srazova Zemlje s asteroidima i kometima, potiče aktivnosti vezane uz istraživanja malih tijela Sunčeva sustava, što rezultira i prvim otkrićima asteroida i kometa iz Republike Hrvatske. Otkrio je više od 1400 malih planeta (asteroida), a sudjelovao je i otkrivanju dvaju kometa. Od 1993. godine radi kao voditelj edukacijskih i znanstvenih aktivnosti pri Zvjezdarnici Višnjan. Uz pedagoški rad objavio je i mnogo znanstvenih i znanstveno-popularnih radova u zemlji i inozemstvu. Dobitnik je nekoliko nagrada i priznanja, član mnogih međunarodnih strukovnih organizacija, počasni član četiriju udruga, a za zasluge na području astronomije i edukacije. Komisija za imenovanje Međunarodne astronomske unije jedno je od nebeskih tijela između Marsa i Jupitera nazvala Korado.

Sažetak predavanja: U preostalom, N-dimenzionalnom prikazu mogućih budućnosti sada se već vidi nekoliko važnih "grana". Pogledamo li oko sebe gledamo ključne tehnologije koje će obilježiti 21. stoljeće, a jesmo li mi kao pojedinci i zajednica spremni za taj izazov? Imamo li znanja, strasti, nove alate i motivaciju za kormilariti u tom nadolazećem svijetu? Živimo u najizazovnijem vremenu u posljednjih 150 000 godina i cupkamo na mjestu. Imamo li pravo čekati da se budućnost dogodi? Učimo, razmišljajmo, djelujmo, ......... tražimo trenutak da mi budemo promjena koju želimo vidjeti u svijetu!

7. IV (četvrtak)

08:00 - Druženje na znanstvenoj osnovi – Korado Korlević s učenicima Tehničke škole Daruvar.

19:00 - Predavanje „Nauka super heroja“, predaje dr. znanosti Tijana Prodanović, izvanredni profesor. PMF Novi Sad, Odjel za fiziku, doktorat iz astrofizike, Sveučilište u Illinoisu u Urbani i Champaignu, SAD, 2006. Polje istraživanja: čestična i nuklearna astrofizika, kozmičko zračenje, nukleosinteza lakih elemenata, astronomija gama zračenja.

Sažetak predavanja: Superman leti, Spiderman se penje po zidovima, Hulk je snažniji od bilo kojeg čovjeka kad pozeleni, ali što kaže znanost o njihovim super moćima? Može li priroda stvoriti a znanost objasniti prave superjunake, s nadljudskim moćima? Čeka li nas iza ugla možda nekakav X-Man ili je Batman najviše čemu se možemo nadati?

8. IV (petak)

10:00 - Radionica „Stars, Planets & Galaxies“ na engleskom jeziku. Voditeljica radionice: mag.educ.phil.et.angl. Tanja Ježabek. Namijenjena je nižim razredima osnovne škole a održava se u Češkoj osnovnoj školi.J.A. Komenskog, T.G. Masaryka 5, Daruvar.

19:00 - Predavanje „Otkriće gravitacijskih valova – potpis kozmičkih monstruma“ predavač doc.dr.sci Davor Horvatić. Gospodin Horvatić je docent na Fizičkom odsjeku Prirodoslovno-matematičkog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu. Istraživanje obavlja u području fizike elementarnih čestica gdje se bavi hadronima te u području kompleksnih sistema i mreža s naglaskom na stohastičke procese i analizu vremenskih serija. Objavio je 38 znanstvenih radova koji su citirani više od tisuću puta. Aktivno se bavi popularizacijom znanosti. Održao je više od dvije stotine popularnih predavanja te snimio desetak radijskih i televizijskih emisija. Koautor je osnovnoškolskih udžbenika fizike za sedmi i osmi razred.

Sažetak predavanja: Početak 2016. godine donio nam je otkriće gravitacijskih valova. Odmah po objavi vijesti otkriće je svrstano među najveće u 21. stoljeću te se najavljuje Nobelova nagrada za LIGO kolaboraciju. Što smo sve izmjerili i doznali o Einsteinovoj općoj teoriji relativnosti u tom jednom opažanju i kakve posljedice to ima na naš pogled na svemir pogledat ćemo u ovom predavanju.

9. IV (subota)

19:00 - Predavanje „Na putu ka najvećem svjetskom gama-opservatoriju CTA“ predaje prof.dr.sci. Dijana Dominis Prester, izvanredni profesor sveučilišta u Rijeci. Znanstvena djelatnost: gama-astronomija, aktivni član međunarodne kolaboracije MAGIC (Major Atmospheric Gamma Imaging Cherenkov Telescopes) od 2008. I CTA (Cherenkov Telescope Array) od 2009. Potraga za ekstrasolarnim planetima pomoću efekta mikrogravitacijske leće, aktivni član međunarodne kolaboracije PLANET (Probing Lensing Anomalies NETwork) od 2003. Doktorirala je astrofiziku na Prirodoslovno-matematičkom fakultetu Sveučilištu u Potsdamu. Voditeljica projekata „Istraživanje strukture svemira optičkim i Čerenkovljevim teleskopima“ i „Ravnopravno sudjelovanje Sveučilišta u Rijeci u međunarodnim astročestičnim eksperimentima“.

21:00 - Star Party na Trgu kralja Tomislava u Daruvaru, promatranje noćnog neba kroz teleskope. Moderatori: članovi AD Kumova slama.

10. IV (nedjelja)

18:00 - Okrugli stol s uvodnim predavanjem „Ugasimo svjetla – upalimo zvijezde“ koje predaje mag. oec. Dunja Županić koja radi kao nastavnica u Tehničkoj školi Daruvar. Sudjeluje u projektima Open Discovery Space i Inspiring Science Education u organizaciji Hrvatske akademske i istraživačke mreže CARnet, Sally Ride EarthKAM – NASA-inom obrazovnom programu koji omogućava učenicima i nastavnicima fotografiranje Zemlje s Međunarodne svemirske postaje, dio je organizacijskog tima projekta „10 dana astronomije“ od samog početka do danas. Aktivan je član astronomskog društva Kumova slama iz Daruvara, pri kojem kao rezultat rada i učenja na području astrofotografije ostvaruje zapažen uspjeh ulaskom u finale najvećeg svjetskog natječaja Astronomy Photographer of the Year 2012. godine koji organizira Royal Observatory Greenwich, London, UK.

Sažetak predavanja: Tamno noćno nebo puno zvijezda za stanovnike gradova je nešto što danas mogu vidjeti jedino na fotografijama. Svjetla gradova su gotovo u potpunosti izbrisala zvijezde s neba. Svjetlosno onečišćenje je rastući globalni problem čije posljedice mogu biti vrlo teške. Tragajući za zvijezdama astronomi moraju tragati za mjestima gdje je utjecaj rasvjete najmanji mogući. Svjetske destinacije koje još uvijek imaju tamno noćno nebo iskoristile su ga za razvoj astronomskog turizma. S obzirom na svjetlosno onečišćenje u gradu Daruvaru, blizinu Petrovog vrha i nastojanja astronomskog društva Kumova slama da u sljedećih nekoliko godina izgradi zvjezdarnicu, pokušajmo zajedno odgovoriti na pitanje može li Daruvar postati meka astronomskog turizma?

NAPOMENE:

Lokacija svih predavanja i izložbe: Hrvatski dom Daruvar, M. Gupca 7, Daruvar
Astronomski vrtić radi od 16 do 18 sati (u utorak, srijedu, četvrtak i petak)

Promatranje neba nakon predavanja (ukoliko vremenski uvjeti dozvole)

Promatranje Sunca i sunčevih pjega tijekom tjedna od 11 sati na Trgu kralja Tomislava (ovisno o vremenskim uvjetima)

Program je još „otvoren“ za promjene i moguća su naknadna ubacivanja aktivnosti

https://t.co/iaoQsgT2FJ

A P O D...

„Mars Webcam“ opet na vezi

Nedavno sam pisao o kameri koja je proradila posle više od 15 godina. Taj aparatić veličine sapuna uopšte nije imao naučnu namenu već je trebao da snimi odvajanje dva satelita. Potpuno ista takva kamera se nalazi i na “Mars Expressu” a prvobitna namena joj je bila da napravi jednostavne, low-tech slike prilikom odvajanja lendera “Beagle”. I pored svojih relativno skromnih performansi, ovakamera, nazvana “Mars Webcam”, teška samo 430 grama, šalje fantastične slike Marsa!

„Mars Express“ je u orbiti oko Marsa još od decembra 2003.[1] Samo je „Mars Odyssey“ duže od njega u orbiti oko neke planete - tamo je od 2001.


„Beagle 2“ tokom odvajanja, 19. decembra 2003.: svetli krug na levoj strani predstavlja zadnju stranu „Beaglea 2“, i prikazuje kako se polako udaljava od „Mars Expressa“. Ova slika, napravljena u 9:33 CET 19. 12. 2003, prikazuje lender udaljen oko 20 metara.

Međutim, zaključeno je da nema smisla da jedna kamera koja funkcioniše, pa makar imala i skromne karakteristike, ostane zauvek uspavana. Zbog jedinstvene lokacije kamere, mogla bi, naprimer, da slika slike mladog Marsa (u obliku srpa) – nešto što trenutno nije moguće nisajednom drugom letilicom.

VMC ponovo u akciji

Zato je 2007. godine, kontrolni centar misije, smešten u Esinom Evropskom kosmičkom operativnom centru (ESOC) u Darmštatu, u Nemačkoj, započeo probnu kampanju da bi proverio da li kamera može da snimi Mars. Niko nije bio siguran da li kamera uopšte radi posle tri godine neaktivnosti u surovim kosmičkim uslovima.

Ispostavilo se da je kamera u funkcijia rezultati testa su bili vrlo ohrabrujući. Tokom 2007, tim je proveravao sposobnosti kamere, što je bilo praćeno finim podešavanjima radi pronalaženja optimalnih parametara za slikanje Marsa.

Zadatak je bio još složeniji zbog dugog perioda, naročito tokom sezone pomračenja, kada su brodska memorija, termini za slanje podataka na Zemlju i primanje komandi sa Zemlje pretrpani zbog zahteva većeg prioriteta.

Rutinske operacije „Mars Webcama“
Oktobra i novembra 2007. započete su prve regularne operacije, koje su obuhvatale snimanja otprilike svaka 3 dana. VMC posmatranja su sada već rutinski ubačena u planski ciklus „Mars Expressa“, strogo vodeći računa o nesmetanju i raspoloživom vremenu koje ostavljaju bitne naučne aktivnosti misije.

Jedna od izuzetnosti VMC aktivnosti je i u tome što njome upravlja tim kontrole leta a ne tim naučnika. To daje mogućnost operativnim inženjerima, koje čine uglavnom mladi članovi, da u praksi uče planiranje operacija i ostale veštine potrebne operativnom centru.


„Kamera na čipu“ i njeno napajanje pre smeštanja u zaštitnu kutiju. Kameru pravi belgijska kompanija „OIP“ podržana od „IMEC“.


„Mars Express“ 07-028 21.48.52 VMC Img No 27.png: Nažalost, zbog greške u koordinatama letilice kamera je okrenuta za 38 stepeni u pogrešnom pravcu! Na sreću, VMC ima vidno polje od 40° pa je uhvaćen Marsov okrajak. Vreme ekspozicije: 9 ms.

Podešavanja kamere bila su moguća jedino putem pokušaja i greški. Većina pvih slika pristiglih sa VMC prikazivala je crnilo kosmosa; slaba rezolucija kamere je premala da bi uhvatila makar neku interesantnu zvezdu a ne postoji ni kontrola usmeravanja (to je moguće jedino rotacijom same letilice). Takođe, ne postoji podešavanje oštrine (fokusa) a moguća je samo osnovna kontrola ekspozicije, tako da je većina slika neizopštrena i previše/premalo eksponirana.

Ipak, tim je uspeo da učeći iz iskustva i na greškama polako postigne svohj cilj – da dobije dovoljno dobre slike koje će moći da šeruje preko Weba.


Kao što se vidi, kamera pre liči na igračku nego na neki ozbiljan aparat. Ipak, to što se nalazi u orbiti oko druge planete – i još radi! – čini je jako interesantnom.

Ali, poslednjih nekoliko meseci svi su primetili da je kamera VMC bila vrlo ćutljiva. Tome je razlog redovna „sezona pomračenja“ u koju je ušao „Mars Express“. Kako naša orbitaprecesiraoko Marsa, postoje periodi tokom godine tokom kojih se, na nekim delovima orbite, Mars nalazi između letilice i Sunca. Ta pomračenja mogu da traju i do 40 minuta, što znači da na tim delovima orbite solarni paneli ne mogu da generišu struju. To znači da sonda radi samo na struju koju daju akumulatori.

Najnovija sezona pomračenja podudarila se sa afelom, tačkom najvećeg udaljenja od Sunca. To je još bitnije za letilicu koja se okreće oko Marsa nego da se okreće oko Zemlje, jer je Marsova orbita eliptičnija od Zemljine.

Konačno, pomračenja su završena i kamera je prvi put uključena na Prestupni dan i napravila neke super slike Marsa. Evo jednog baš lepog portreta Marsa:


Nakon poduže pauze, kamera VMC je ponovo uključena. Slikala je Mars u doba kasnog leta na severnoj polulopti. vidi se severna polarna kapa. U centru desno je vulkanski kompleks Elysium. Krater Gale, lokacija rovera „Curiosity“, vidi se južno od Elysiuma. Ovo su kombinovane 3 slike VMC, uvećane za 150% od originala.

Na severnoj polulopti na Marsu još uvek je leto; najduži dan (letnja dugodnevica) bila je 3. janurara. Zapravo, nema mnogo razlike od godišnjeg doba kada je „Curiosity“ sleteo na Mars, pre nepune dve godine. Kada ga već pominjem, na portretu se vidi krater Gale. Sledi ista slika ali sa objašnjenjima: