Vesti iz sveta astronomije...

https://t.co/Ciur2pVBK9

A P O D...

Ceres izbliza

Kratko putovanje oko Ceresa, onako kako ga je videle letelica Dawn. Posetite najmarkantnije destinacije na delekoj planeti patuljku.

Maglina Heliks



Ovaj šareni kompozit magline Heliks (NGC 7293) je sastavljen od pojedinačnih slika, koje su snimljene sa Wide Field Imagerom (WFI), kamerom na MPG/ESO 2,2-metra-teleskopu na La Silla-opservatoriji u Čileu. Plavozeleno svetlucanje u centru magline, potiče od jonizovanog kiseonika, čija svetlost je podstaknuta intenzivnim UV-zračenjem 120.000°C vrele centralne zvezde.

Nešto dalje udaljena od zvezde i izvan prstena čvoraste strukture, dominira crvena boja vodonika i kiseonika. Ako se centralna oblast objekta tačno pogleda, u oči upadaju ne samo čvoraste strukture, nego i mnoge pozadinske galaksije, koje mogu da se vide kroz tanki gas magline.

Slika je sastavljena od pojedinačnih fotografija kroz crveni, zeleni i plavi filter i osvetljene su svakih 7,9 i 12 minuta.

Tekst prevela: Dr. Liliana Gračanin, Institut für Astrophysik, Universitätssternwarte Wien, Austria

Kontakt: liliana.gracanin@gmail.com
Autorska prava: ESO

Dva nova astronomska mesta na Internetu

Od danas Internet je bogatiji za dva mesta posvećena astronomiji. Oba su delo dr Ljiljane Gračanin koja nam je, inače, poznata po predstavljanju sjanih fotografija Evropske južne opservatorije i po prevodima Astronomy Picture of the Day.

Kao koordinator Astronomers Without Borders za Srbiju dr. Gračanin je pokrenula web stranicu na Fejsbuku:

Astronomija bez granica,

na srpskom jeziku.

EVO LINKA.
https://www.facebook.com/Astronomi-bez-granica-217714985242474/

Astronomi Bez Granica žele da podele svoju strast posmatranja svemira sa ljubiteljima astronomije svih uzrasta, nacionalnosti i kulture na celom svetu.

Twitter stranica Evropske svemirske agencije, ESA,
takođe na našem jeziku.

LINK https://twitter.com/ESA_serbia

Ledeni leteći tanjir

ALMA nalazi neočekivano hladna zrna prašine u diskovima u kojima se formiraju planete

3. februar 2016.



Astronomi su uspomoć ALMA i IRAM teleskopa napravili prva merenja temperature velikih zrna prašine u spoljašnjim delovima diska u kojem se formiraju zvezde u okolini mlade zvezde. Koristeći se novom tehnikom posmatranja objekta poznatog pod nadimkom Leteći tanjir, pronašli su da su zrna prašine mnogo hladnija od očekivanog: čak - 266 stepeni celzijusa. Ovaj iznenađujući rezultat nam govori da je potrebno napraviti reviziju modela ovakvih diskova.

Internacionalni tim, pod vođstvom Stephanea Guilloteaua, iz Laboratorije za astrofiziku u Bordou, Francuska, merio je temperaturu velikih zrna prašine u okolini mlade zvezde 2MASS J16281370-2431391 u spektakularnomb Rho Ophiuchib zvezdorodnom regionu, koji se nalazi oko 400 svetlosnih godina od Zemlje.

Ova zvezda je okružena diskom prašine i gasa - takozvanim protoplanetarnim diskom koji predstavlja ranu fazu formiranja planetskih sistema. Ovaj disk vidimo sa strane, gledamo u njegovu ivicu, zbog čega su njegove slike u vidljivom delu spektra dovele do nadimka Leteći tanjir.

Astronomi su koristili teleskop ALMA za posmatranje sjaja koji potiče od molekula ugljen-monoksida u 2MASS J16281370-2431391 disku. Uspešno su kreirali veoma oštre slike i pronašli nešto veoma neobićno - na nekim mestima vidi se negativan signal! Ono što inače očekujemo je da je negativni signal fizički nemoguć, ali u ovom slučaju postoji objašnjenje koje dovodi do iznenađujućeg zaključka.

Vodeći autor Stephane Guilloteau nam objašnjava ovu pojavu:"Mi ne posmatramo disk na pozadini koja je tamno i prazno noćno nebo. Umesto toga vidimo ga ispred siluete Rho Ophiuchi magline. Difuzni sjaj je previše rasprostranjen da bi bio detektovan od strane ALMA-e, ali ga disk apsorbuje. Rezultujući negativni signal potiče od delova diska koji su hladniji od pozadine. Zemlja se bukvalno nalazi u senci Letećeg tanjira!"

Tim je kombinovao ALMA-ina merenja diska sa posmatranjima pozadinskog sjaja sa IRAM 30-metarskog teleskopa u Španiji [1]. Došli su do temperature zrna prašine u disku koja iznosi - 266 stepeni Celzijusa (samo sedam stepeni iznad apsolutne nule, ili 7 Kelvina), na udaljenosti od 15 milijardi kilometara od centralne zvezde [2]. Ovo je prvo direktno merenje temperature velikih (milimetarskih) zrna prašine u ovakvom tipu objekta.

Ova temperatura je mnogo niža od onih koje predviđaju trenutni modeli, a koje iznose -258 do -253 stepeni (odnosno 15 do 20 Kelvina). Da bi shvatili ovu razliku, rešenje tražimo u različitim osobinama velikih zrna prašine, koje bi dozvolile da se ova zrna ohlade na tako niske temperature.

"Da bismo shvatili uticaj ovog otkrića na strukturu diska, moramo da pronađemo sve moguće osobine koje prašina može da ima, a da razultuju tako niskim temperaturama. Imamo nekoliko ideja - naprimer, temperatura može da zavisi od veličine zrna, pri čemu se veća zrna hlade više od manjih. Međutim, još uvek je rano da bismo znali zasigurno", dodaje ko-autor Emmauel di Folco (Laboratorija za astrofiziku u Bordou).

Ako su ove niske temperature zaista normalna osobina protoplanetarnih diskova to otkriće može imati mnoge posledice na naše razumevanje formiranja i evolucije ovih diskova.

Naprimer, drugačije osobine prašine će uticati na sudbinu sudaranja ovih čestica, te njihove uloge u početku formiranja planeta. Da li će ove promene u osobinama prašine biti od velikog uticaja i ne još uvek je nemoguće proceniti.

Niske temperature prašine mogu odigrati i veliku ulogu kod manjih, prašnjavih diskova za koje znamo da postoje. Ako su ovi diskovi sačinjeni većinski od većih, ali i hladnijih zrna nego što trenutno pretpostavljamo, to bi značilo i da ovi kompaktni diskovi mogu biti mnogo masivniji te formirati džinovske planete koje su bliže centralnoj zvezdi.

Potrebna su dalja posmatranja, međutim čini se hladna prašina pronađena zahvaljujući ALMA teleskopu, mogu imati značajne posledice na naše razumevanje protoplanetarnih diskova.


Protplanetarni disk Leteći tanjir u okolini zvezde 2MASS J16281370-2431391

Mlada zvezde 2MASS J16281370-2431391 nalazi se u spektakularnom zvezdorodnom regionu Rho Ophiuchi, koji se nalazi 400 svetlosnih godina od Zemlje. Ova zvezda je okružena diskom gasa i prašine - protoplanetarnim diskom, ranom fazon u formiranju planetskih sistema. Ovaj disk se vidi sa strane i zbog svog izgleda u vidljivoj svetosti poznat je pod nadimkom Flying Saucer.

Slika prikazuje Rho Ophiuchi region i uvećani prikaz Letećeg tanjira u infracrvenoj svetlosti sa NASA/ESA Habl svemirskog teleskopa.

Autorska prava: Digitized Sky Survey 2/NASA/ESA


Protplanetarni disk Leteći tanjir u okolini zvezde 2MASS J16281370-2431391

Mlada zvezde 2MASS J16281370-2431391 nalazi se u spektakularnom zvezdorodnom regionu Rho Ophiuchi, koji se nalazi 400 svetlosnih godina od Zemlje. Ova zvezda je okružena diskom gasa i prašine - protoplanetarnim diskom, ranom fazon u formiranju planetskih sistema. Ovaj disk se vidi sa strane i zbog svog izgleda u vidljivoj svetosti poznat je pod nadimkom Flying Saucer.

Slika Letećeg tanjira u infracrvenoj svetlosti dolazi sa NASA/ESA Habl svemirskog teleskopa.

Autorska prava: ESO/NASA/ESA


Rho Ophiuchi zvezdordni region u sazvežđu Zmijonoše

Mapa prikazuje veliko sazvežđe Zmijonoše (Ophiuchus). Na južnom delu sazvežđa nalazi se spektakularni region tamnih i svetlih oblaka koji formiraju mesto gde se rađaju zvezde. Ova mapa, koja prikazuje zvezde koje se lako mogu videti golim okom na vedrom noćnom nebu, fokusirana je na lokaciju Rho Ophiuchi najsjajnije zvezde ovog regiona.

Autorska prava: ESO, IAU and Sky & Telescope


Rho Ophiuchi zvezdordni region u sazvežđu Zmijonoše

Širokougaona slika prikazuje nam spektakularni region svetlih i tamnih oblaka koji saćinjavaju region u kojem se formiraju zvezde u sazvežđu Zmijonoše. Ova slika je kreirana uspomoć slika sa Digitized Sky Survey 2.

Autorska prava: ESO/Digitized Sky Survey 2

Beleške
[1] Merenja IRAM teleskopa su neophodna jer ALMA sama po sebi nije "osetljiva" na resprostranjeni signal pozadine.

[2] Ovo odgovara rastojanju 100 puta većem od rastojanja Zemlje od Sunca. Ovaj region u Sunčevom sistemu zauzima Kajperov pojas.

[3] Tekst je prevela Jovana Petrović. Matematički fakultet u Beogradu, Katedra za astronomiju; Prirodno-matematički fakultet u Novom Sadu, Departman za fiziku.

Zemlja kroz 100 miliona godina

WORLD GEOGRAPHIC CHANNEL

Planet Earth 100 Million Years In The Future - What will happen to our world? - HD Full Documentary

Scene iz filma

https://t.co/ucOOz1lc6V

A P O D...

Preminuo Edgar Mičel, šesti čovek na Mesecu

Još jedan čovek sa Meseca je napustio životnu scenu. Edgar Mičel, pilot mesečevog modula misije "Apolo-14" koji je pre tačno 42 godine postao šesti čovek na Mesecu, preminuo je 4. februara 2016. u bolnici grada Vest Palm Bič. Mičel je imao 85 godina.







Mičel je rodjen septembra 1930. u Teksasu. Naučio je d leti kada je imao samo 13 godina. Po diplomiranju na Tehnološkom institutu Karnegi 1952. prelazi u Pomorske snage u jednu bazu u Kaliforniji gde je prošao kroz letačku obuku. Od 1954-1957. služio je kao mornarički pilot na Okinavi (Japan) , posle čega je postao probni pilot. Imao je ukupna nalet od oko 5000 časova, od toga gotovo polovinu na reaktivnim avionima.

Doktorirao je na Tehnološkom institutu Masačusets 1964. i oblasti aeronautike i astronautike, posle čega je rukovodio jednim od projekta u okviru vojnog programa gradnje Orbitalne laboratorije sa ljudskom posadom (MOL). Dve godine kasnije, u vojnoj bazi "Edvards" završio je poznatu vazduhoplovnu školu probnih pilota.

Te iste 1966. godine, u aprilu postaje astronaut pete grupe NASA-e. Bio je u posadi podrške misije "Apolo-9", zatim dubler pilota mesečevog modula u misiji Apolo-10".

Svoj jedini kosmički let Mičel je obavio od 31. januara do 9. februara 1971, u svojstvu pilota mesečevog modula kosmičkog broda "Apolo-14". Tada je postao 50. ovek u kosmosu, i 28 američki astronaut. Tokom misije je skupa sa komandtanom posade Alenom [epardom 5. februara spustio na Mesec, u oblast kratera Fra-Mauro. Tada je postao šesti čovek na Mesecu, gde je dva puta izlazio. Na površini Meseca je skupa sa [epardom koristio prvi mali ručni mobilni transporter kojim su prevozili opremu i uzorke tla. Na Mesecu je proveo 33 časa i 30 minuta, od toga je gotovo devet i po časova bio na samoj površini. Dok su [epard i Mičel bili na Mesecu, gore ih je na orbiti čekao astronaut Stjuart Rusa.

Po povratku na Zemlju, bio je dubler u misiji "Apolo-16", ali je po gašenju mesečevog programa "Apolo" 1972. napustio NASA-u.

Pored toga što je bio na Mesecu, Mičel }e takodje ostati upam}en po njegovom zanimanju paranormalnim pojavama. Tako je, bez znanja NASA-e i kolega iz posade, tokom leta pokušao da (bez uspeha) uspostavi telepatske veze sa nekoliko istomišljenika na Zemlji.

Po odlasku iz NASA-e osniva Institu duhovnih nauka u Kaliforniji koji se bavio različitim parapsihološkim fenomenima. Od 1974-1978. predsednik je svoje kompanije u Palm Biču na Floridi (Edgar Mitchell Corporation), posle čega je radio u savetu direktora kompanije Forecast Systems u državi Juta.

https://t.co/57LQeH1xW9

A P O D...

Poseta kraljevstvu tamnih meseca

(30 GODINA OD PRELETA PORED
URANA SONDE „VOYAGER 2“)

24. januara 1986. letilica “Voyager 2” je proletela na maloj visini od Urana brzinom od 64.000 km/h. Bio je to prvi put u istoriji da je jedan ljudski artefakt dospeo do ovog tajanstvenog sveta. “Voyager 2” nam je je otkrio neobičan svet okružen satelitima. Od tada niko i ništa nije istraživao sedmu planetu i svet njegovih egzotičnih satelita. Danas Uranovi sateliti predstavljaju najslabije proučen satelitski sistem u solarnom sistemu, ali i ono malo što o njemu znamo potiče od tog munjevitog susreta sa “Voyagerom 2”.



Ovako sam ovaj susret opisao u svojoj knjizi:

„Četiri ipo godine posle posete Saturnu, 'Voyager 2' je na svojoj prvoj solo vožnji počeo da snima Uran još 4. novembra 1984. godine, kada je bio udaljen od njega čitavih 10,3 miliona km. Aktivnost je dostigla vrhunac 24. januara 1986. kada je sonda proletela najbliže planeti, na 81.500 km od površine oblaka (na 4,19 poluprečnika planete). To je bilo oko 2.500 puta bliže nego što Zemlja ikada priđe Uranu. Posle 19 sati slikanja i ispitivanja planete i njenih satelita, sonda je odletela dalje...“

Elem, kao što je poznato, misija „Voyagera“ je iskoristila retku priliku poravnanja planeta što je omogućilo samo jednoj sondi da uz pomoć manevara gravitacionih asistencija poseti sve četiri spoljnje planete. Manje je poznato da u vreme kada su „Voyageri“ 1977. godine lansirani poseta Uranu i Neptunu još uvek nije bila formalno odobrena. Misija koja će na kraju biti poznata kao „Voyager“ rođena je početkom sedamdesetih kaoprojekat „Grand Tour“. Taj projekat je sadržavao 4 sonde TOPS (Thermoelectric Outer Planets Spacecraft), od kojih su 2 trebale da odlete do Jupitera, Saturna i Plutona a 2 do Jupitera, Urana i Neptuna. glomazni program „Grand Tour“ je otkazan zbog velikih troškova i zamenjen sa samo 2 sonde, znatno skromnijim verzijama TOPS-a, nazvanim „Mariner Jupiter-Uranus“ (MJU) i „Mariner Jupiter-Saturn“ (MJS).



Preuzmite e-knjigu u PDF formatu
(26 strana, 4,7 MB)
http://astronomija.co.rs/images/stories/Astronautika/nasa/Voyager/2016/Voyager-Uran.pdf

Šta se desilo sa zastavama na Mesecu

http://astronomija.co.rs/istorija-70162/10092-sta-se-desilo-sa-zastavama-na-mesecu

Tri komete u vedroj noći

Veoma vedro nebo 5. februara 2016. očišćeno laganom hladnom burom bilo je razlog da vizuelno potražim tri komete sa teleskopom reflektorom ’’Šeliak’’ (120/900 mm) vlastite konstrukcije starim skoro 30 godina.



Kometa 2013 X1 PANSTARRS

Na visini 30° iznad zapadnog horizonta u sazviježđu Pegaza, u 19 časova, krenemteleskopskim tražiocem 12x50 mm od zvijezde Gama Pegaza-Algenib (2,8 mag) pa 8,2° jugo-zapadno do zvijezde 77 Pegaza (5,1 mag). Otprilike 2° WNW lako uočim kometu pri 30x. Pri 45x sa ALP filterom kometa je bila difuznog lika, veličinekome 6' sa sjajnijim središnjim dijelom od 2' (DC=4) i zvjezdastim jezgrom sjaja 11 magnitude. Lako se vidila pa joj sjaj procjenim na 7,4 magnitudu.

Kada sam je prvi put posmatrao početkom januara 2016. kometi je tada naglo porastao sjaj za više od jedne magnitude, a večeras je bila vizuelno sjajnija za još jednu magnitudu od prvog posmatranja. Iako se Zemlje udaljava od komete, ona se kreće prema perihelu u aprilu 2016. pa je za očekivati da će joj sjaj rasti. Ove noći kometa je bila udaljena od Zemlje 2,27 astronomskih jedinica (a. j.), a od Sunca 1,71 a. j.

T (cet)= 19h 10m R.A.= 23h 38m Dec.= +10° 41’

Kometa 2014 S2 PANSTARRS

Nakon četvoročasovne pauze, da bi se komete podigle visočije na sjevernom nebu, od 23 časa pa do ponoći potražim još dvije komete. Prvo potražim kometu 2014 S2 PANSTARRSkoju sam našao 30° iznad NNE horizonta u sazvježđu Zmaja. Krenuo sam tražiocem 12x50mm od zvijezde Beta Malog medvjeda-Kohab (2,1 mag) pa preko zvijezde Gama Malog medvjeda -Ferkad (3,0 mag) na zvijezdu Eta Zmaja (2,7 mag). Od ove nađemzvijezdu 18 Zmaja (4,8 mag) gdje na 2° iznad lako uočim kometu pri 30x. Nalazila se 22' ispod zvijezde HD149198 Zmaja (6,5 mag). Kometa se vidila pri 45x sa ALP filterom kao manja, gusta mrljica, velika 3' sjajnijeg središta i zvjezdolikog jezgra 11 magnitude (DC=5). Sjaja joj procjenim na 8,4 magnitudu. Kometa je prošla perihel ali se do kraja februara približava Zemlji pa će joj sjaj možda još malo porasti. Ove noći kometa je bila udaljena od Zemlje 1,85 a. j., a od Sunca 2,21 a. j.

T (cet)= 23h 30m R.A.= 16h 30m Dec.= +66° 39’

Kometa 2013 US10 Catalina

Ovu kometu sam našao u sazviježđu Žirafe, otprilike 50° iznad sjevernog horizonta.Tražiocem krenem od zvijezde Delta Malog medvjeda -Jildun (4,4 mag) pa preko zvijezde Alfa Malog medvjeda - Polara (2,0 mag) u sazviježđe Žirafe do zvijezde HD33564 Žirafe (5,0 mag). Ispod nje na 1° je skupina šest zvijezda 6-e i 7-emagnitude, pa 45' južno od zvijezde HD34653 Žirafe (6,6 mag) veoma lako pri 30x uočim kometu. Vidila se u tražiocu 12x50mm pa joj sjaj procjenim na 6,9 magnitudu. U 12-cm reflektoru pri 45x sa ALP filterom kometa je bila gusta mrljica, velika 5' sjajnijeg središta i zvjezdastog jezgra 10-e magnitude (DC=5). Kometa je prošla perihel i udaljava se od Zemlje te će joj sjaja opadati. Noćas je kometa bila udaljena od Zemlje 0,99 a. j., a od Sunca 1,65 a. j.

T (cet)= 23h 50m R.A.= 05h 34m Dec.= +77° 16’

https://t.co/85HiV9uym6

A P O D...

"Federacija" - ime novog ruskog kosmičkog broda

Novi ruski kosmički brod dobio je ime “Federacija”. Odluku o izboru imena je doneo panel pod rukovodstvom direktora “Roskosmosa” Igora Komarova posle analize preko 6000 primljenih predloga.

Pobednik konkursa, prvog ovakve vrste koji je organizovan u istoriji sovjteske i ruske kosmonautike je Andrej Smokotin iz Kemerova, koji je prvi predložio ime “Federacija” za novi ruski kosmički brod. U finalni izbor su pored ovog, ušla još i imena “Gagarin” i “Vektor”. U obrazloženju žirija “Roskosmosa” je navedeno da se ova dva imena mogu upotrebiti za nazive nekih drugih kosmičkih aparata.

Kod izbora imena odlučilo je to što je Rusija federacija koja se sastoji od 85 različitih subjekata – i ništa više.


Sajuz


Federacija

Od kada je organizoavan, avgusta 2015. konkurs za ime novog ruskog kosmičkog broda izaziva izuzetno veliki pažnju javnosti. Uz učešće “Roskosmosa”, konkurs je organizovala RKK “Energija” – kompanija koja gradi novi perpsektivni kosmički brod sledeće generacije. Tokom konkursa, primljeno je oko 6000 predloga imena, a u konkursu učestvovalo preko 35,000 ljudi. U prvom krugu, odabrano je deset imena: “Gagarin”, “Vektor”, “Federacija”, “Astra”, “Galaktika”, “Rodina”, “Zodiak”, “Mir”, “Zvezda” i “Lider”. U sledećem krugu, spisak je sveden na tri već spomenuta kandidata, do kojih je sredinom januara ove godien komisija “Roskomosa” odlučila da izabere ime “Federacija”. Pobednik konkursa će kao nagradu dobiti boravak na kosmodromu Bajkonur, gde će marta ove godine prisustvovati lansiranju sledeće ekspedicije prema Medjunarodnoj kosmičkoj stanici.

Eto, tako se završilo jedna poprilično dugo natezanje oko toga kojim će se imenom zvati novi ruski kosmički brod.

Za mene je ovo ime veliko razočaranje, jer je od toliko ponudjenih predloga, komisija odlučila da odabere jedino političko ime. Kako stari “Sajuz” još od 1967. nosi takodje političko ime koje je u to vreme simbolizovalo Sovjetski Savez, bez obzira na ogromne razlike izmedju dva kosmička broda (i dve države, SSSR-a 1960-ih i Rusije XXI veka), u nazivu novog kosmičkog broda “Federacija” praktično vidimo nemaštoviti kontinutitet u filozofiji imenovanja značjanih kosmičkih projekata.

Tako je na primer bilo kada je prvi modul MKS dobio ime “Zarja” (“Zora”) koje se od Gagarina koristi kao pozivni znak Zemlje, a nastavljeno kada je servisnom modulu MKS dato ime “Zvezda” koje je nosio jedna od vojnih modifikacija “Sajuza” (koja uzgred nije letela u kosmos).

Medjutim, u vreme Karaljova se imenima kosmičkih brodova davao poseban značaj. Na primer, naslednik “Vastoka” (“Isotk”) je trebao biti kosmički brod “Sever”, iz koga je kasnije rodjen brod kome su medjutim dali ime “Sajuz” (“Savez”). Tako je “Sever” bačne u zaborav, dok smo imedju “Vastoka” i “Sajuza” imali 1964-65. epizodni program sa dva kosmička broda nazvanih “Vashod” (“Izlazak”) koji su predstavljali modifikacije “Vastoka”.

Zanimljivo, kasnije je “Sajuz” doživeo toliko modifikacija, praktično evoluirao u toliko verzija, ali ni jedna od njih nije imala posebno ime. Samo su imenu “Sajuz” dodavane skraćenice koje su, na ovaj ili onaj način (često vrlo konfuzno), govorile o prirodi modifakacija. Tako se poslednja verzija naziva “Sajuz TMA-M”, dok će već u junu poleteti njena modifikacija “Sajuz–MS” koji će biit poslednja verzija ovog starog kosmičkog broda.

O automatskim aparatima da i ne govorimo. Na primer, Rusija i dalje nastavlja da lansira satellite raznorazne namene (najčešće vojne) pod istim imenom “Kosmos” koje datira još iz 1962! Iza ovog imena se nalaze i vojni sateliti, i naučne laboratorije, i biološki aparati, veliki moduli, čak su se ovim imenom zvale i pojedine orbitalne stanice!

Nazivi mesečevih aparata ostaju isti kao i pre (“Luna”), dok je možda najočitiji primer koliko je ovo bila zapostavljena tema naziv mesečeve modifikacije “Sajuza” kojim su krajem 60-ih prošlog veka kosmonauti trebali da oblete Mesec – “Zond” (“Sonda”). Uzgred, isto ime je korišćenu i kod imenovanja nekoliko medjuplanetarnih letelica lansiranih ka Veneri i Marsu ranih 60-ih.

Sa raketama je takodje velika zbrka. Raketama serije R-7 davali su imena kosmičkih aparata koje su nosile na orbitu – tako su postojale verzije “Vastok”, “Vashod-Molnija” i naravno “Sajuz” koja trenutno ima četiri modifikacije.

Istina, projekti “Angara” i “Feniks” zvuče ohrabrujuće, ali nedovoljno da se čovek snadje sa svim tim jednoličnim nazivima. Istina, malo ohrabrenja u imenovanju ruskih kosmičkih aparata je došlo kada su uz MKS spojena tri mala modula sa lepim imenima “Pirs” (“dok za spajanja”), “Poisk” (“onaj ko stalno traga za novim saznanjima”) i “Rasvet” (“Praskozorje” ili “Svanuće”).

Sada, kada je obelodanjeno dugoočekivano ime novog ruskog kosmičkog broda, nažalost vidimo da tradicija nije prekinuta. I, tamo negde posle 2020. kada prve “Federacije” krenu u kosmos, moraćemo da se naviknemo na ovo dugačko i uzgred budi rečeno ne-rusko ime, da se naviknemo da ruski kosmonauti umesto na “Sajuzu” lete na “Federaciji”.

I to u isto vreme kada Amerikanci lete na brodovima maštovitih imena - Orion, Starliner, Dragon i Dream Chaser – a Kinezi na brodu “Šenžou” (“Nebeska ladja”).

Medjutim, kada negde krajem sledeće decenije oni budu krenuli i ka Mesecu (iskreno se nadam da će se to i desiti), priznajem ako me još uvek bude bilo, neće biti nimalo lako da pomislim kako umesto “Ciolkovskog”, “Karaljova,”, “Gluška”, “Keldiša”, “Piljugina”, “Kuznjecova”, “Rjazanjskog”, “Barmina”, ili “Gagarina”, “Titova”, “Nikolajeva”, “Popoviča”, “Komarova” ili “Leonova” - “Federacije” lete na Mesec.

Balkanski „Kozmos“ sada dostupan kao digitalna knjiga

Jedna od najznačajnijih znanstveno-popularnih knjiga koja govori o zvijezdama, o onim pravim zvijezdama – ne o celebrity „zvijezdama“, ikada napisana na prostoru Balkana od danas se nalazi u e-biblioteci Prvog hrvatskog elektroničkog časopisa za astronomiju i astronautiku M111, Astronomske udruge Vidulini.



Riječ je o knjizi „Astronomija“, autora Muhameda Muminovića čije zadnje papirnato izdanje datira iz 1985. godine. Muminović je sa kolegama sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog stoljeća na Trebeviću iznad Sarajeva iz ničega stvorio opservatoriju „Čolina Kapa“. U to vrijeme po opremi i radu bila je to zvjezdarnica svjetske klase. Deficit astronomske literature u tadašnjoj Jugoslaviji umnogome je umanjen upravo izdavačkom djelatnošću opservatorije „Čolina kapa“ u suradnji sa Centrom za društvene djelatnosti Univerziteta u Sarajevu. Kao autor mnogobrojnih knjiga pojavljuje se Muhamed Muminović, astronom u duši, neopterećen okovima formalnosti. Njegova „kultna“ knjiga Astronomija, svojevrsni Balkanski „Kozmos“, obilježila je sudbine mnogobrojnih profesionalnih i amaterskih astronoma.

Zahvaljujući njegovoj dozvoli uredništvo časopisa M111 priredilo je peto, elektroničko izdanje ove knjige koje je besplatno dostupno za download u PDF formatu; www.m-111.org/?broj=1001 .

Autor knjige napisao je prigodni Predgovor ovom izdanju. Vrijedi ga pročitati kao svojevrsni „omage“ vremenu ere u kojoj nije bilo računala sa osvrtom na današnje digitalno doba. Podaci koje ćete u knjizi pronaći datiraju iz onog doba, no sam tekst koji se unutra nalazi univerzalan je i itekako primjenjiv i danas. Uživajte u čitanju „Astronomije“.

5 najopasnijih ruskih aviona

http://astronomija.co.rs/blog-am/10080-5-najopasnijih-ruskih-aviona-2

Windows 10 konačno prestigao XP po broju korisnika



Prema najnovijem izveštaju istraživačke kompanije Netmarketshare, Windows 10 je u januaru ove godine konačno prestigao Windows XP po broju korisnika.

Kako prenosi ZDNet, Windows 10 je u januaru koristilo 11,85%, dok je Windows XP koristilo 11,42% korisnika čije je online aktivnosti Netmarketshare pratio.

Očekivano, na vrhu liste je i dalje Windows 7, kojeg je u proteklom mesecu koristilo 52,47% korisnika, iako su ovi rezultati osetno slabiji u odnosu na juli 2015. godine, kada je Sedmicu koristilo 60,73% korisnika.

Ostatak liste čine još Windows 8.1, sa učešćem od 10,40%, Mac OS X sa 3,44% i ostali operativni sistemi, sa 10,42%.

 U mozak staje 4,7 milijardi knjiga

Američki naučnici koji su proučavali mozak tvrde da u njega može da stane informacija koliko i u 4,7 milijardi knjiga.



IZVOR: TANJUGPETAK, 22.01.2016. | 15:20

Istraživači sa kalifornijskog Solk instituta za biološke studije uspeli su da izračunaju kapacitet memorije ljudskog mozga tako što su analizirali potencijal sinapsi, mesto kontakta između dva neurona, odgovornih za beleženje podataka.

Prema pisanju londonskog "Telegrafa", tim profesora Terija Sežnovskog je otkrio da ukoliko bi svaka sinapsa bila u stanju da zabeleži 4,7 bita (0,5875 bajta) informacija, ljudski mozak bi mogao da uskladišti 1.000.000.000.000.000 bajtova podataka, odnosno 1 petabajt.

A jedan petabajt podataka jednak je 13,3 godina televizijskih HD snimaka, 4,7 milijardi knjiga ili 670 miliona veb stranica.

Naučnici, međutim, napominju da je reč o teorijskoj sposobnosti memorisanja, a da su moždane "arhive" zapravo mnogo manje.

"To je izuzetno važno otkriće na polju neuronauke", kazao je Sežnovski.

"Naše nove procene moždanih kapaciteta su deset puta veće od procena koje su do sada važile u naučnim krugovima", dodao je američki istraživač.

https://t.co/NPrkj3FXdj

A P O D...

Prve galaksije nakon Velikog praska

Na granici poznatog Svemira

Svetlost sa Sunca stigne do Zemlje za 8 minuta a sa galaksija koje se nalaze na granici Svemira za 13 milijardi godina. Međunarodni tim astronoma na čelu sa astronomima sa Jel Univerziteta i Univerziteta Kalifornija u Santa Kruzu su 2015. otkrili galaksije iz vremena kada je Univerzum bio star samo 5% od svog sadašnjeg doba. Možemo samo da zamislimo kako ova primordijalna galaksija izgleda danas.



Galaksija je izuzetno svetla i masivna i udaljena je više od 13 milijardi svetlosnih godina, utvrđeno je pomoću 10 metarskog teleskopa na V.M. Keck opservatoriji na Havajima. To je trenutno najudaljenija otkrivena galaksija.

Galaksija, EGS-zs8-1 je prvobitno identifikovana na osnovu svojih posebnih boja i slika dobijenih pomoću NASA-inih Habl i Spitzer svemirskih teleskopa. EGS-zs8-1 je nastala u vreme kada je Univerzum prolazio kroz značajne promene. "Čini se da su mlade zvezde u ranim galaksijama kao što je EGS-zs8-1 bile glavni pokretač rejonizacije", rekao je Richard Bouvens sa Lajden opservatorije, koautor studije.

Posmatranja sa Kek opservatorije, Habla i Spitzera potvrđuju da su masivne galaksije postojale u ranom univerzumu i da su imale veoma različite fizičke osobine od današnjih. Astronomi sada imaju jake dokaze da neobične boje ranih galaksija (Spitzer) potiču od brzog formiranja masivnih mladih zvezda, koje intereaguju sa prvobitnim gasom u ovim galaksijama.

Očekuje se da će NASA-in James Vebb Space Telescope, čije se lansiranje planira za 2018. pomeriti vidljivu granicu Kosmosa do još ranijih vremena i da će astronomima pružiti detaljniji uvid u rane galaksije.


Položaj galaksije EGS-zs8-1

Detaljnije: The Daily Galaxy

Blazar Markarian 421 na vrhuncu sjaja?

Teleskopom Celestron 8SE Nexstar (203/2030 mm) 6. februara 2016. u sazviježđu Velikog medvjeda (Ursa Major) potražio sam blazar pod oznakom Markarian 421 (PGC 33452) koji se nalazi veoma blizu zvijezde 51 Ursa Majoris. Ovaj blazar je udaljen od Zemlje otprilike 420 miliona svjetlosnih godina i jedan je od najbližih i najsjajnijih blazara na nebu. Iako su fotoni svjetlosti ovog objekta krenuli prema nama prije 420 miliona godina, kada su na Zemlji prva životinjska bića izišla iz mora na kopno, ipak ovaj daleki kosmički objekt nije najdalji kojeg sam uočio. Još prije 30 godina u sazvježđu Djevice, sa 14-santimetarskim teleskopom kojeg sam konstruisao, posmatrao sam kvazar 3C273 sjaja 12,8 magnitude koji je 2,44 milijarde godina svjetlosti daleko.

Posmatranje

Tiha, mirna noć, lagana bura pomalo pirka i održava trebinjsko nebo vedrim. Tražiocem 9x50 mm od zvijezde Psi Ursa Majoris (3,1 mag) dođem do zvijezde 49 Ursa Majoris (5,1 mag), pa jugoistočno do zvijezde 51 Ursa Majoris (6,0 mag) koja je u desnom uglu malenog asterizma zvijezda. Oko 22 časa lokalnog vremena, pažljivim osmatranjem pri uvećanju 162x relativno lako uočim blazar Markarijan 421 kao zvjezdicu 11,7 magnitude. Vidio se direktno pri 101x, 162x i 203x što je bilo neočekivano za ovaj veoma daleki kosmički objekt.



Reakcija na posmatranje

Naredno jutro 7. februara o ovom posmatranju pošaljem kratku e-mail poruku (Mark 421 Feb 6.9166 11.7Vis.) AAVSO (American Association of Variable Star Observers) iako nisam član ove organizacije. U jutro 8. februara odgovori porukom Mike Simonsen (Membership & Development officer) koji mi je poslao dijagram promjene sjaja Markarian 421 u posljednjih 500 dana kao i još neke korisne AAVSO podatke o ovom nebeskom tijelu i savjet da blazar posmatrački pratim, što zbog oblačnog vremena narednih dana, nisam imao priliku da uradim.



Blazari (BL Lacertae)



Blazari, termin koji je uglavnom rezervisan za objekte tipa BL Lacertae i OVV (optically violent variable) kvazare su galaksije sa aktivnim galaktičkim jezgrima (AGNs – active galactic nucleus) i veoma su jak izvori optičkog, radio i gama zračenja. Blazari kao i kvazari, nepravilno mijenjaju sjaj, a promjena sjaja blazara Markarian 421, po istorijskim zabilješkama AAVSO, uglavnom je u rasponu od 11,6 do 14,6 magnitude. Ovaj maksimalni sjaj veoma rijetko dosegne, a takođe veoma rijetko pad sjaja ide do 16,0 magnitude.

Blazari kao i kvazari su daleke galaksije sa aktivnim galaktičkim jezgrom u središtu kojeg je supermasivna crna rupa okružena narastajućim (akreacionim) diskom gustog gasa, u interakciji sa kojim proizvodi veoma usmjereni relativistički mlaz elektromagnetskog zračenja u čitavom spektru. Ukoliko je mlaz zračenja usmjeren prema Zemlji, vidimo sjajniji blazar (ili kvazar). Blazar je kompaktnija verzija kvazara i nalazi se u manjim nabijenim eliptičnim galaksijama sa jačim jezgrom u odnosu na ukupnu veličinu galaksije. Blazari brže i u mnogo kraćem period mijenjaju prividni sjaj, radio i gama zračenje nego kvazari.

Promjena vidljivog sjaja malog broja blazara (BL Lacertae objekata) je praćena od 1972. do danas. Glavni dugoperiodični trend promjene sjaja je do pet magnituda kod nekih objekata u period od nekoliko godina. Manje promjene sjaja od 0,5 do 2,0 magnitude tokom nekoliko dana ili mjeseci takođe su istraživane. Veliki napori su bili uloženi u istraživanje mogućih značajnih promjena sjaja u mnogo kraćem periodu od jednog dana. Istraživanja su potvrdila da se te promjene dešavaju kod blazara (BL Lacertae objekata).

Blazari su od fundamentalnog značenja za razumjevanje energetskih mehanizama aktivnih galaktičkih jezgri. Brze promjene na svim talasnim dužinama, u sjaju i polarizaciji, su indetifikaciona osobina blazara. Optičke promjene sjaja uočene kod blazara sugerišu da se ogromna energetska i elektromagnetna pražnjenja generišu u regionu veličine do nekoliko svjetlosnih dana. Razumjevanje problema vezanih za nastajanje ekstremnog sjaja u tako malenom i kompaktnom izvoru, imali su značajan doprinos razvoju modela stvaranja relativističkih mlazeva iz jezgri aktivnih galaksija.

https://t.co/hqpXiMhsud

A P O D...

Gravitacijski valovi – otkriće koje je zatalasalo svijet

Press konferencija znanstvenika sa LIGO opservatorije održana u 16:30h po našem vremenu u četvrtak 11. februara u Louisiani (SAD) „zatalasala“ je cijeli svijet. Mediji prenose informaciju kako se radi o otkriću desetljeća, neki kažu i stoljeća, na koje se čekalo pune 103 godine. Otkriveni su gravitacijski valovi – nevidljiva sila u svemiru koja napinje prostor-vrijeme a čije dokazivanje postojanja i razumijevanje znači kako odsad naše poimanje svemira postaje drugačije a nove intrigantne stvari iz svijeta znanstvene fantastike bliže realnosti.



Istine radi, u suštini se zapravo ne radi o otkriću već o detekciji, potvrdi postojanja gravitacijskih valova. Njih je u svojoj Općoj teoriji relativnosti teorijski predvidio Albert Einstein 1915. Sva njegova predviđanja dosad su potvrđena, znanstvenicima je izmicalo samo dokazivanje postojanja gravitacijskih valova. Svi znamo za uzrečicu kako je sve relativno osim brzine svjetlosti. Zakrivljenost i izobličenje prostor-vremena uzrokovano je uticajem energije i mase. Gravitacijski valovi koji se šire brzinom svjetlosti detektirani prilikom napinjanja prostor-vremena između dvije crne rupe to pokazuju i dokazuju. Zapravo je riječ o oscilacijama u tkivu prostor vremena koje se šire uokolo izvora, poput valova na vodi kada bacimo kamenčić. Sada zamislite da bacimo bilijune kamenčića u gotovo nemjerljivo veliko more, bilijuni većih i manjih izvora valova i njihovo širenje te međusobna interakcija možda su najbliže onome kako možemo „amaterski“ opisati o kakvom se značajnom otkriću radi. U takvom „zatalasanom“ svemiru živimo a tek trebamo u narednim istraživanjima uvidjeti koliko je slika svemira koju gledamo stvarna a koliko je riječ o stvarnosti iskrivljenoj upravo djelovanjem gravitacijskih valova.

Gravitacijski valovi stvaraju „femto“ (gotovo nemjerljivo male) promjene u udaljenostima među česticama, koje na taj način šire odnosno skupljaju prostor. Bila su potrebna desetljeća kako bi dostupna tehnika omogućila potrebnu preciznost i detekciju ovih događanja.



Opservatorij LIGO (Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory) radi od 2002. Nakon skoro petnaest godina rada i utrošenih više od milijardu USD rezultati su nedvojbeno predočeni struci i javnosti.

Koristeći lasersku tehnologiju i polupropusna zrcala u LIGO su dvije laserske zrake kontrolirano propuštali u 4km dugačke vakuum tunele gdje su ih sedamdeset i pet puta „izvrtili u krug“ te ih u konačnici usmjerili ka detektoru fotona. Ukoliko obje zrake svjetla istovremeno dolaze do detektora njihov se signal poništava te nema očitanja. U ovom slučaju došlo je do detekcije signala, odnosno svjetlosne zrake prošle su kroz tunele koji su se „produžili, odnosno skratili“ za jedva mjerljivu vrijednost. Gravitacijski valovi postali su na taj način stvarnost, svemir je nanovo pokazao koliko je nepredvidljiv baš poput mora i velikih valova koji su ovih dana poharali zapadnu Istarsku obalu. Imajte to na umu kada se slijedeći puta divite i sa strahopoštovanjem gledate morske valove..

Petnica: Nova generacija edukatora

U Istraživačkoj stanici Petnica završio se seminar za novu generaciju studenata-saradnika, koji će kao vršnjački edukatori pomagati u realizaciji obrazovnih programa ove institucije.



Svake godine Petnica poziva izabranu grupu nekadašnjih polaznika da se, kao studenti, angažuju na realizaciji programskih aktivnosti. Njihov zadatak je da kao vršnjački edukatori olakšaju polaznicima srednjoškolskih programa razumevanje naučnih sadržaja i uspešno realizuju svoje male naučne projekte.

„Svake godine za nove studente-saradnike organizujemo seminar kako bismo ih pripremili za novu ulogu u Petnici. Podučavamo ih kako da objašnjavaju nauku, kako da se ophode prema našim polaznicima, kako da se nose sa administracijom i tehničkim poslovima... Ove godine je obuka organizovana za 55 studenata. Novi saradnici studiraju na 15 različitih fakulteta prirodnih, društvenih ili tehničkih nauka, i biće angažovani na seminarima iz oblasti koje studiraju. Na ovaj način mi u Petnici negujemo buduće edukatore.“ – kaže Nikola Božić rukovodilac programa u Istraživačkoj stanici.

Na realizaciji redovnih programa u Petnici svake godine je angažovano skoro 300 studenata-saradnika, koji zajedno sa skoro 700 profesionalnih naučnika realizuju naučno-obrazovne programe za srednjoškolce.

Istraživačka stanica Petnica je samostalna i nezavisna instirucija koja se bavi razvojem naučne kulture, naučne pismenosti, obrazovanja i kulture. Njene aktivnosti su najvećim delom usmerene na mlade - na učenike i studente, kao i na obuku nastavnika u novim tehnikama, metodama i sadržajima u oblasti nauke i tehnologije.

https://t.co/g4XpjqgZOd

A P O D...