Vesti iz sveta astronomije...

Božićna kometa i astronauti iznad Istre





Ove godine bijeli Božić možemo samo gledati na ekranima. No Božična kometa je pristigla na naše nebo. Istina, trebati će joj još dva-tri tjedna prije nego bude vidljiva i golim okom no ona je tu! Jednu od prvih fotografija Božićne komete nisko nad horizontom sa naših prostora napravio je astronom Boris Saksida iz Slovenije. On je sa kolegom Matejom Mihelčićem na brdu pored Ljubljane najprije vizualno u dalekozoru identificirao kometu a potom ju i fotografirao teleskopom. Ova je kometa klasificirana kao C/2014 Q2 Lovejoy. Otkrivena je 17. kolovoza od strane Australskog astronoma Terrya Lovejoya kome je ovo peta po redu otkrivenih kometa. Otkriće je učinjeno sa 0.2m SC teleskopom i ccd kamerom kada je kometa bila 15 zvjezdane veličine (vidljiva samo u većim teleskopima). Kometa se veoma brzo kreće i svakim je danom sve više na našem nebu a procjene sjaja ukazuju na izglednu mogućnost da bude veoma lako uočljiva i golim okom početkom i sredinom siječnja naredne godine, nedaleko markantnog zviježđa Orion.

U sumrak Božičnog dana očekuje nas jedan od najmarkantnijih ovogodišnjih preleta Međunarodne svemirske postaje (ISS) iznad Istre. Od 17:33 do 17:40 ISS će biti vidljiva kao sporoputujuća zvijezda. Pojaviti će se nisko nad sjeverozapadnim horizontom da bi u 17:36 prošla zenitom (tada će biti najsjajniji objekt na nebu, -3.4m) a zatim će se spuštati prema jugoistoku i u 17:40 prestati biti vidljiva za opažače iz naših krajeva. Za svega nekoliko minuta ISS sa astronautima prijeći će put od istočne obale Francuske do istočne obale Turske!

Kad se već nemožemo nadati snijegonosnim oblacima, možda nam Božićni pogled prema nebu uljepša pokoji „prozor“ u magli i oblacima prema zvijezdama i onome što se tamo događa. Sretan Vam Božić!

Novo doba za Indijski svemirski program

Rano ujutro u pet sati po našem vremenu, 18. decembra 2014. godine, iz Indijskog svemirskog centra Satish Dhawan - raketodrom Shriharikota, poletjela je velika raketa GSLV Mk III. Prvo je to lansiranje potpuno nove Indijske svemirske uzdanice za vremena koja tek dolaze.



Desetak godina pripreme za svega nekoliko minuta leta rakete i njezinog korisnog tereta kruna su napora Indijske svemirske agencije (ISRO). To je ujedno i poticaj da Indijska vlada napokon da i formalno „zeleno svjetlo" za program slanja astronauta u svemir vlastitim svemirskim brodovima. Indijcima predstoji još puno posla kako bi početkom narednog desetljeća njihovi astronauti postali postali realnost u Zemljinoj orbiti ali sada napokon imaju „vozilo" za taj put.

Aktivni let GSLV Mk III trajao je svega pet minuta za koje je vrijeme raketa dosegnula visinu od 126km. Kao koristan teret na raketi se nalazila eksperimentalna kapsula CARE (Crew Module Atmospheric Reentry Experiment), u naravi prototip zapovjednog modula budućeg svemirskog broda. Dostizanjem planirane visine leta CARE je uspješno odvojen od rakete te se nakon dvadesetak minuta padobranima spustio u vode Bengalskog zaljeva. Spasilački brodovi vrlo su brzo pronašli i preuzeli kapsulu kojoj sada predstoji „seciranje" tehničara i projektanata.

Prototip zapovjednog modula promjera je 3.1m, visine 2.7m a mase 3740kg. Tijekom leta testirani su raketni motori za manevriranje u svemiru, zaštitna toplinska obloga broda koja je izdržala temperature od preko 1500°C, elektronička i informatička oprema, sustavi veze te padobranski sustav za mekano prizemljenje. Sve se to odvijalo pri brzinama od 5300m/s (prilikom odvajanja CARE od rakete) pa do svega par metara u sekundi kolika je bila brzina modula u trenutku doticaja sa morskom površinom. Pri ovim manevrima izmjerene su i iznimno visoke G vrijednosti (13G) koje su s obzirom na plan leta i očekivane. Naravno da će profil leta sa ljudskom posadom biti značajno drugačiji a G naprezanja značajno manja kako ne bi ugrozili život i zdravlje astronauta.

Raketa GSLV Mk III (Geostationary Launch Vehicle Mark III) po svojim karakteristikama pripada skupini raketa srednje nosivosti. Poletna masa ove 43m visoke rakete promjera 4m iznosi 630t. Uz raketu su i dva „boostera" (S-200) visine po 26m, promjera 3.1m svaki sa masom od 238t. U nisku Zemljinu orbitu ova raketa može iznjeti terete mase do 10t (službeno se navodi podatak o nosivosti 8t na visinu 600km). U geostacionarnu orbitu može pozicionirati teret do 4t. Tijekom ovog leta drugi, odnosno treći stupanj rakete (ovisno o klasifikaciji) nije testiran no instalirane su kontrolne komponente u simulacijski blok koji je po svojim dimenzijama i masi potpuno odgovarao stvarnom raketnom bloku. Slijedeći let GSLV Mk III sa potpunom konfiguracijom i operativnim geostacionarnim satelitom mase preko 3t planiran je za početak 2017.

Angara A5 Ruski kolos XXI stoljeća

Dana 23. decembra 2014. godine rano ujutro po našem vremenu sa lansirnog kompleksa Pleseck (Platforma 35, lansirna rampa broj jedan) u svemir je uspješno lansirana teška Ruska raketa nove generacije Angara A5. Radi se o potpuno novom projektu rakete koja će obilježiti nadolazeća desetljeća Ruske astronautike.



Lansiranje je odrađeno pod paskom vojnih i civilnih struktura (Zračno-svemirske snage odnosno Roskosmos). Lansiranje, odvajanje pojedinih raketnih stupnjeva, manevriranje u svemiru te naposljetku postavljanje eksperimentalne letjelice u geostacionarnu orbitu a zatim i njezino prevođenje van prenapučene zone leta geostacionarnih satelita odrađeno je besprijekorno. Masa kompozicije izbačene u svemir iznosila je 25.776kg što je ujedno i najveća masa koju je neka Ruska raketa ponjela u svemir ikada (ne računajući lansiranja super-teške rakete Energija krajem osamdesetih). Tijekom lipnja ove godine Rusija je uspješno testirala inačicu Angara 1.2 za lansiranje malih tereta.

Koncept Angara raketne familije podrazumijeva korištenje najmodernijih tehnologija u svakom konstruktivnom aspektu od proizvodnih linija, lansirnog kompleksa, rakete...s potpunim osloncem na isključivo domaću industriju. Rusija je ovim uspješnim ispitnim letom zakoračila u novo doba svemirskih istraživanja. Tijekom narednih pet godina ispitati će se i lansirati i druge izvedenice raketa Angara. Postupno će one biti uvedene u punu operativnu upotrebu, zamjenjujući pri tome desetljećima stare (ali i iznimno pouzdane) rakete.



Angara A5 startne je mase 790t. U nisku orbitu može ponjeti teret mase preko 24.5t a u geostacionarnu orbitu 5.4t (sa modulom KVTK 7.5t). Visina rakete je 64m, promjer 8.86m.

Angara je projektirana iznimno pažljivo i smisleno. Svi su njezini blokovi međusobno kompatibilni te se različitim kombinacijama dobivaju i različite raketne konfiguracije. Primjerice u najjačoj konfiguraciji svaki od četvero booster blokova čini zapravo osnov „cijele" Angare koja je u konfiguraciji lake rakete nosača – samostalna. Vodilo se računa i o kompatibilnosti sa postojećim resursima – koliko je to bilo moguće. Rakete Angara maksimalno su i ekološki prihvatljive.
Početkom naredne godine na „proračunsko-političkom stolu za dobivanje zelenog svjetla" naći će se i projekt Angara 100 koja bi u jednom lansiranju u orbitu podignula koristan teret mase 100t!

Angara je produkt tvrtke Khrunichev zajedno sa tvrtkama NPO Energomash, Production Corporation Polyot te Proton-PM

http://t.co/JKVvONE05D

A P O D...

PONOĆNA KOMETA

Ovih dana je na naše nebo kročila nova kometa: C/2014 Q2 Lovejoy. Do nedavno je bila vidljiva samo sa južne hemisfere, ali je trenutno moguće videti je na samom jugu u ponoć, u sazvežđu Columba. Ovi snimci su nastali pre par dana dok je visina komete iznosila skromnih 13-14 stepeni iznad horizonta. Kometa će u narednih par meseci verovatno napraviti pravi mali januarski vatromet jer će u perihelu biti nad našim glavama, odnosno u idealnom položaju za snimanje teleskopom – i već sad izgleda fascinantno.

Australijski inženjer Terry Lovejoy je već neko vreme poznat kao lovac na komete; koristeći svoj relativno mali SC teleskop od 8 inča i vrlo osetljivu kameru postigao je interesantne rezultate za jednog amatera: ovo je njegova peta otkrivena kometa. Obično ljudi misle da se otkrivanje kometa obavlja velikim teleskopima, naravno da je tako lakše ali trik je u sistematskom osmatranju unapred definisanih regiona gde se komete uglavnom pojavljuju, kao i u analizi uglavnom slabo kontrastnih snimaka gde do izražaja dolaze karakteristike kamere više nego bila šta drugo.

Takmičenje u pisanju članaka na Vikipediji o astronomiji i astronautici

http://astronomija.co.rs/dogaaji/9233-takmicenje-u-pisanju-clanaka-na-vikipediji-o-astronomiji-i-astronautici

http://t.co/shXpcpL4Px

A P O D...

Srbi i hrvati zajedno otkrivaju zvijezde

Proteklog tjedna krovna međunarodna organizacija za istraživanja i otkrića promijenjivih zvijezda, American Association of Variable Star Observers (AAVSO) iz SAD, verificirala je otkriće nove, dosad nepoznate, promijenjive zvijezde timu astronoma iz Srbije i Hrvatske. Srpski astronomi Jaroslav Grnja i Janko Mravik sa zvjezdarnice „Night Hawk“ iz Bačke Palanke snimali su nebo u zviježđu Cefeja te uočili moguću neotkrivenu promijenjivu zvijezdu. Dvojac tada kontaktira hrvatskog astronoma Gregora Srdoča sa Vidulini Observatory. Međunarodni tim zajedničkim snagama obrađuje i interpretira podatke te iste šalje u AAVSO odakle uskoro stiže službena potvrda o priznavanju otkrića promijenjive zvijezde. Ovo je četvrto službeno priznato otkriće promijenjive zvijezde zvjezdarnice Night Hawk. Donosimo c/p pisma administratora AAVSO upućenog Grnji koji je izvršio prijavu otkrića;







Dear Jaroslav Grnja,

Congratulations! Your submission to VSX of the new variable star '2MASS J22065429+6059580' has been reviewed by a moderator and APPROVED. The data from this submission is now available from the public database. In addition, an AAVSO Unique Identifier (AUID) of 000-BLL-270 has been assigned to the star, and may be used when submitting observations. Your assistance in making VSX a better tool is much appreciated.

Clear skies,
VSX Administration.

Suradnja srpskih i hrvatskih astronoma (Night Hawk Observatory i Vidulini Observatory) na području istraživanja i otkrića promijenjivih zvijezda i ekstrasolarnih planeta započela je prije nekoliko godina na astronomskom kampu Letenka koji se svake godine održava na Fruškoj Gori u Vojvodini a organizira ga ekipa Astronomskog magazina koju vodi Aleksandar Zorkić.

http://t.co/DLoZ37ZfmW

A P O D...

Kosmički planovi Slovačke i Bugarske – signal za Srbiju

Slovačka je postala kooperativni član Evropske kosmičke agencije (ESA), dok se Bugarska sprema da zakuca na njena vrata. Da li to može biti novi signal Beogradu da Srbija ponovo razmotri opcije saradnje sa ESA-om i trasira svoju kosmičku budućnost?

Ministar za edukaciju, nauke, istraživanja i sport Slovačke Juraj Draksler (Draxler) je izjavio da će učlanjenjem u ESA-u ova država imati pristup stratetškim informacijama u sferi razvoja satelitskih tehnologija koje mogu biti upotrebljene za razvoj novih proizvoda i servisnih sistema.

Godišnje, Slovačku će članstvo kao kooperatvine članice ESA-e koštati oko 1,4 miliona eura. Očekuje se da će 85% od tog novca biti vraćeno Slovačkoj ekonomiji preko projekata u kojima će učestvovati njeni naučnici.

Prema statutu ESA-e iz marta 2001, proces stalnog učlanjenja jedne države u ESA-u se sastoji od tri koraka koji imaju akronime - CA, ECS i PECS. Država prvo potpisuje Ugovor o saradnji (CA-Cooperation Agreement) sa ESA-om. Slovačka je CA ugovor poptisala sa ESA-om aprila 2010. Za vreme ove faze, država ima minimalne finansijske obaveze, ali i limitirano užešće u projektima ESA-e.

Ukoliko država želi da saradjuje sa ESA-om na višem nivou, ona potpisuje sa njom tzv. Ugovor o evropskoj državnoj saradnji (European Cooperating State Agreement - ECS). Ovim ECS ugovorom, kompanije i naučno-istraživačke institucije države mogu da punopravno saradjuju u izradi aprature i sistema kosmičkih aparata. Takodje, država u status ECS može da aktivno saradjuje u svim programima ESA-e, sa izuzetkom Programa istraživanja baznih tehnologija (The Basic Technology Research Programme). Njeno finaninsijsko učešće je normalno u ovoj fazi veće, ali još uvek daleko manje od doprinosa stalnih članica. Slovačka je upravo 15. Decembra 2014. Sa ESA-om potpisala ugovor ESC i postala korak bliže punopravnom članstvu.

Poslednji stepen je PECS (Plan za evropsku kooperativnu državu - Plan For European Cooperating State). PECS traje pet godina i ima za cilj da razvije ili poboljša kapacitete države u sferama satelitskih i raketno-kosmičkih tehnologija, tako da kada jednom država postane punopravni član može aktivno da učestvuje u programe ESA-e .

Na kraju petogodišnjeg “pripravniučkog” statusa, država ima nekoliko opcija. Ona može da otpočne pregovore oko punopravnog učlanjenja u ESA-u potpisivanjem Konvencije ESA-e (ESA Convention). Druga opcija je da država dobije status posmatrača (Associate Member). Konačno, ukoliko još uvek nije spremna ona može da produži status PECS.

Većina od 11 država koje su se pridružile ESA-i u period izmedju 2004-2007. učestvuju u organizacionoj strukturi ESA-e sa nekim od ova tri statusa. Madjarska je, na primer potpisala CA još aprila 1991, ali je tek 2003. dobila status ECS-a, dok je po treći put produžila svoje PECS članstvo. Očekuje se da će punopravno članstvo u ESA-i potpisati u novembru 2015. Sa druge strane Turska je stupila u fazu CA jula 2004, ali posle deset godina nije napravila pomak prema ECS, dok je put Estonije od faze CA do PECS trajao svega tri godine (2007-2010.). Estonija planira da septembra 2015. postane punopravni član ESA-e. Sa druge strane, iako je pristupila ESA 2004. Slovenija je tek 2008. potpisala CA, ali je zato iz faze ECS u poslednju fazu PECS, u kojoj se nalazi trenutno, prešla za manje od godinu dana (2010.). Pored Slovenije, status PECS imaju još Madjarska, Latvija i Estonija, dok se skupa sa Slovačkom u grupi država koje imaju ECS status nalazi još Litvanija koja je dobila ovja status oktobra 2014. Ostale “države- “posmatrači” - Kipar, Malta, Izrael i Ukrajina nalaze se skupa sa Turskom u grupi CA.

Trenutno, ESA ima 20 punopravnih članica.


Punopravne (označene zatamnjenom bojom) i članice ESA-e u fazama CA, ECS i PECS

Do sada su sve države članice EU, osim Bugarske i Hrvatske potpisale sa ESA ugovor CA. Medjutim, samo je pitanje dana kada će Bugarska, posle nedavnog zelenog svetla iz Parlamenta potpisati CA ugovor sa ESA-om i započeti svoj put ka punopravnom članstvu u Evropskoj kosmičkoj agenciji. Kao ostale države koje su bile deo Varšavskog pakta, Bugarska je od osnivanja krajem 60-ih godina XX veka bila članica organizacije “Interkosmos”. Tada je značajno razvila svoje potencijale posebno u sferi izrade aparature za satellite koji su se bavili praćenjem procesa u jonosferi. Raspadom Sovjetskog Saveza, “Interkosmos” je ugašen, a njene bivše članice su sada u različitim fazama prelaska u ESA-u.

Dok evropske države hrle u ESA-u i vide kosmos kao sferu od strateškog značaja za razvoj nacionalnih naučno-ekonomskih potencijala, šta se za to vreme dešava sa Srbijom?

Kao što je poznato, Srbija ima strateški cilj da jednog dana postane članica EU. Takodje, poznato je da će to biti dug i mukotrpan put, na kome Srbiju čeka mnogo izazova uključujući i one od posebnog nacionalnog značaja. Medjutim, činjenica da Srbija nije članica ESA-e ne predstavlja prepreku na njenom eventualnom angažovanju u ESA-i. Statut ESA-e ne predvidja da država koja nije deo EU ne može biti članica ESA-e.

Kao što smo videli, mehanizmi učlanjenja države u ESA-i su takodje daleko jednostavniji, tako da praktično samo od Srbije, odnosno procene naše Vlade o značaju angažovanja u programima ESA-e zavisi hoćemo li zakucati na njena vrata. Ona su širom otvorena za sve države koje imaju viziju naučno-tehnološkog razvoja u kojoj je kosmička budućnost jedan od ključnih elemenata.

Novi direktor ESA-e fokusiran na medjunarodnu saradnju

Nemački naučnik prof dr Johan-Ditrih Verner (Johan-Dietrich Woerner) je 18. decembra 2014. imenovan je za novog direktora Evropske kosmičke agencije (ESA). Verner stupa na novu dužnost 1. juna 2015. Na tom mestu, on će smeniti 68. godišnjeg Francuza Žan-Žak Dardena (Jean-Jacques Dordain), koji je rukovodio ESA-om od 2003.

Šesdesetogodišnji Verner dolazi iz oblasti gradjevinskog inženjeringa (dekan je Tehničkog univerziteta u Darmštatu). Izmedju ostalog, bio je uključen u razvoj projekata analize uticaja zemljotresa na gradjevinske strukture. Njegova povezanost za kosmosom datira od marta 2007. kada je postao predsedavajući Upravnim odborom nemačkog aerokosmičkog centra (DLR).


Prof. dr Johan-Ditrih Verner –
novi direktor ESA-e

Kako se Evropska unija nalazi u vrlo složenoj ekonomskoj i političkoj situaciji, izbor Vernera na čelo ESA-e ima nekoliko zanimljivih konotacija. Naravno da Vernerovo imenovanje treba posmatrati u svetlu kako sve uticajnije uloge Nemačke u EU, tako i zamršenih odnosa koji vladaju u odnosu snaga u ESA-i. Borba oko koncepta projekta nove rakete-nosača Ariane 6 u kome je Nemačka pozicija prevagnula, skupa sa izborom Vernera pokazuju da ova država preuzima dominantnu ulogu u ESA-i. Podsetićemo da je prvi put posle 25 godina jedan predstavnik Nemačke zaseo u fotelju prvog čoveka ESA-e, posle dominacije Francuske i Italije. Od vremena profesora Rajmara Lusta, koji je bio prvi i poslednji "nemački" direktor ESA-e (od 1984. do 1990.), Evropskom kosmičkom agencijom su rukovodili Francuzi Žan-Mari Leton 1990-1997. i odlazeći Darden, kao i Italijan Antonio Rodota (1997-2003.).

Upravo će projekat gradnje RN srednje klase Angara 6, uz modernizaciju teške RN Ariane 5, vidjen kao politički kompromis tri vodeće države ESA (Nemačke, Francuske i Italije), biti jedna od dominantnih stavki na Vernerovoj listi. Od ove rakete-nosača, kao i od dva postojeća evropska lansera (Ariane 6 i Vega), delom i od ruske RN "Sajuz-2", zavisi kako buduće prisustvo Evrope u kosmosu, tako i njena uloga na svetskom tržištu pružanja usluga lansiranja.

Druga značajna karakteristika je politika stezanja kaiša, koja je uveliko započela još u vreme Dardena. Treba očekivati da će Verner morati da veći akcenat stavi na ekonomsku dimenziju budućih projekata ESA-e. Treba samo naglasiti da će ekonomska strana budućeg učešća ESA-e u projektu Medjunarodne kosmičke stanice (MKS) posle 2020. i šta Evropa ima od toga trasirati njenu odluku o nastavku evropskih misija na MKS.

Na medjunarodnom planu, Verner će morati da vešto balansira izmedju Istoka i Zapada. U svom prvom obraćanju posle izbora za čelnog čoveka ESA-e, Verner je naglasio intenziviranje saradnje sa Rusijom. Po njemu, odluka Rusije da napusti projekat MKS 2020. uz mogućnost gradnje nove kosmičke stanice samostalno ili sa Kinom, nije "konflikt" i da zahteva od svih strana intenzivnije angažovanje i dijalog. Taj dijalog će po Verneru krenuti odmah, već početkom 2015. Spomenuvši da je misija "Apolo-Sajuz" iz 1975. organizovana u vreme hladnog rata, on smatra da kriza oko Ukrajine neće uticati na saradnju Zapada sa Rusijom.

http://t.co/rO8ruADOie

A P O D...

Novogodišnji poklon za Messenger

Messenger, NASAin izaslanik u orbiti Merkura bliži se kraju svoje svemirske odiseje. Letjelica je prema „paklenom planetu“ lansirana u avgustu 2004. Trebale su godine i zahtjevno manevriranje da pristigne u stabilnu orbitu oko Merkura (2011.). Misija je izvorno planirana da istražuje Merkur godinu dana a NASA je u dva navrata, svaki put za po godinu dana, produžavala njezino trajanje. Sada su rezervoari pogonskog goriva raketnih motora gotovo potpuno prazni. Sredinom januara iduće godine raketni motori iscrpit će zadnje kapi goriva i posljednji put izvršiti podizanje i korekciju putanje letjelice što će joj omogućiti stabilan rad do marta 2015. No zahvaljujući inženjerima misije ni to nije kraj! NASA je, prigodno za „Božićno-Novogodišnje darivanje“ odobrila još jedno produženje života i to u trajanju od mjesec dana, najmanje do kraja aprila 2015. No kako pogoniti letjelicu koja je potpuno bez goriva?



Dan O’Shaughnessy, inženjer misije pri Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory iz Laurela, Maryland, kaže kako će iskoristiti helijum koji se pod pritiskom nalazi u rezervoarima i kontrolirano ga ispuštati kroz mlaznice raketnih motora te na taj način osigurati još mjesec dana kontroliranog leta Messengera. (Helijum u rezervoarima inače služi da zadrži tekuće gorivo pod stalnim pritiskom i kontrolom). Količine tog plina su male a potisak koji će se njegovim ispuštanjem ostvariti neće biti velik, no znanstvenici će ipak dobiti dodatnih mjesec dana za znanstvena istraživanja, ističe O’Shaughnessy. Njegov nadređeni kolega, Stewart Bushman (voditelj inženjerskog tima) izjavio je kako će u naredna tri mjeseca njegovi suradnici pokušati pronaći još pokoju tehnološku inovaciju odnosno dosjetku kojom bi „kupili“ još mrvicu vremena. Pri ovakvim misijama svako, pa i najmanje produženje operativnosti igra veliku ulogu. Što se tiče istraživanja Merkura i važnosti Messengerove misije možda najbolje govori podatak kako je to jedina misija dosad u Merkurovoj orbiti. Čovječanstvo je prije nje samo jednom uspjelo poslati robota prema Merkuru (NASA, Mariner 10, 1974. i 1975.) i to na kratke prelete bez mogućnosti zadržavanja u orbiti oko planete. Bushman navodi kako će ovakvo „ad-hoc“ upravljanje letjelicom biti prvo takve vrste u povijesti astronautičkih misija a prikupljena iskustva zasigurno budu iskorištena u budućnosti pri nekim drugim misijama. Messingerov kraj ipak je izvjestan. Tijekom posljednjih tjedana leta spuštati će se sve niže prema površini a planirano prikupljanje i slanje podataka na Zemlju biti će moguće barem do visine leta od svega 10-tak km iznad tla. Od tada će samo minute dijeliti letjelicu od udara u najmanji planet Sunčeva sustava.



Posljednji operativni tjedni letjelice u sve nižoj i nižoj orbiti oko planeta iskoristiti će se za fotografiranja površine u iznimno visokoj rezoluciji te interdisciplinarna znanstvena istraživanja; istraživanje leda zarobljenog u kraterima na njegovim polovima, mjerenja magnetskog polja i njegovih varijacija, neutronsku spektrometriju u cilju potrage za ledom i vodom u novonastalim udarnim kraterima.. Messingerov puni naziv inače glasi; Mercury Surface, Space Environment, Geochemistry and Ranging (Research).

Dobar dio ovih događanja odvijati će se „ispred naših očiju“. Merkur uskoro počinje praviti „društvo“ Veneri (već vidljiva goli okom) na večernjem nebu poslje zalaska Sunca. Istina, samu letjelicu nemožemo vidjeti ni najvećim telskopima no ona će radio signalima slati vrijedne podatke sa planeta od nas udaljenog više od stotinu milijuna kilometara. Inženjerske „egzibicije“ oko pogona letjelice podsjetile su autora teksta na srednjoškolske dane kada se društvo uokolo vozikalo motorima a rezervoari često bili na rezervi. Bilo je slučajeva kada su motori stali zbog nedostatka goriva. Tada smo otvarali čepove rezervoara i ustima upuhivali zrak ne bi li istisnuli još koju kap dragocjene tekućine te tako dobili još koju stotinu metara prije konačnog kraja vožnje. Tko još kaže da vrhunski znanstvenici i tehničari nisu u duši mala djeca koja se igraju i istražuju svemirska prostranstva na dobrobit cijelokupnog korpusa znanja čovječanstva. Čovječanstva koje neće vječno ostati na „lokalnim puteljcima“ već se jednom u budućnosti vinuti put zvijezda, baš kao što se i djeca sa motorima, kad odrastu upuste u veliku životnu odiseju.

http://t.co/xqH4UI6vd8

A P O D...

Proton u akciji



Nakon „problematičnih“ lansiranja Protona u zadnje vrijeme, najnovije a ujedno i posljednje ovogodišnje lansiranje Ruske teške rakete proteklo je besprijekorno. U geostacionarnu orbitu postavljen je telekomunikacijski satelit Astra-2G Luksemburškog operatera SES. Lansiranje Proton-M/Briz-M je izvršeno 28. decembra u 00:37 po Moskovskom vremenu (27. decembra kasno navečer po našem vremenu) sa raketne rampe 39 raketodroma Baikonur (Kazahstan). Nakon dospijeća u suborbitalnu putanju raketni blok Briz-M odradio je složen posao manevriranja i podizanja Astra-2G u geostacionarnu putanju. Sama letjelica će tijekom narednih dana vlastitim motorima izvršiti fino pozicioniranje orbitalnih parametara. Preko šest tona masivnu SES-ovu letjelicu projektirao je i proizveo Airbus Defense and Space a zasnovana je na platformi Eurostar E3000. Pored ove letjelice, koja je namijenjena za komunikacijske potrebe Velike Britanije, Irske, Europe i zapadne Afrike, SES u svojoj floti ima još dvije letjelice (Astra-2E i Astra-2F). S druge strane tehničkih podataka zgodno je primjetiti kako se suradnja u svemiru između NATOovske Europe i Rusije odvija prema planu letenja.

Posljednji ovogodišnji smiraj dana





adnji je dan ove godine. Posljednji ovogodišnji zalazak Sunca kod nas će proteći hladno i vjetrovito sa pokojim oblačićem za koloritniji dojam godine na izmaku.Ubrzo po zalasku Sunca nebo će početi tamniti a malo poviše mjesta gdje je Sunce utonulo za horizont pojaviti će se slabašna “zvijezdica”. Planet Venera upravo započinje svoj blistavi put na večernjem nebu. Nešto kasnije, ispod Venere, veoma nisko nad horizontom ugledati ćemo još jednu, tek primjetnu “zvijezdicu”. Riječ je o planetu Merkur. Malo je ljudi ikada opazilo Merkur na nebu jer se on nikad ne udaljava previše od Sunca (vidljiv nisko nad horizontom, navečer odnosno ujutro - ovisno o pozicijama planeta u određeno vrijeme). Poviše njih tu se nalazi i Mars. Taman u jeku “make up-a” za odlazak na doček, oko 20h, na istoku će se pojaviti sjajni Jupiter a tijekom cijele Novogodišnje noći sa nama će biti i Mjesec, sve do četiri ujutro prvog dana Nove godine. Tada će na istoku izaći planet prstenova – Saturn.

Sunce će zadnjeg dana 2014. zaći u 16:32 a prvog dana 2015. izlazi u 07:43. U Novu godinu ispratiti će nas i kometa Lovejoy (C/2014 Q2) koja se svakim danom nalazi sve višlje nad južnim horizontom i sve je sjajnija. Posljednja opažanja pokazuju kako je sada na granici vidljivosti golim okom, njezin sjaj osjetno raste iz dana u dan a imati ćemo ju prilike promatrati tijekom januara kada bi trebala biti lako uočljiva i za gradjanstvo.

Uživajte u zadnjem Sunčanom ovogodišnjem danu. Čini se da su nam (bar) zvijezde naklonjene i da (napokon) ulazimo u dobru Novu godinu.



Ubrzo po zalasku Sunca nebo će početi tamniti a malo poviše mjesta gdje je Sunce utonulo za horizont pojaviti će se slabašna “zvijezdica”. Planet Venera upravo započinje svoj blistavi put na večernjem nebu. Nešto kasnije, ispod Venere, veoma nisko nad horizontom ugledati ćemo još jednu, tek primjetnu “zvijezdicu”. Riječ je o planetu Merkur. Malo je ljudi ikada opazilo Merkur na nebu jer se on nikad ne udaljava previše od Sunca (vidljiv nisko nad horizontom, navečer odnosno ujutro - ovisno o pozicijama planeta u određeno vrijeme). Poviše njih tu se nalazi i Mars. Taman u jeku “make up-a” za odlazak na doček, oko 20h, na istoku će se pojaviti sjajni Jupiter a tijekom cijele Novogodišnje noći sa nama će biti i Mjesec, sve do četiri ujutro prvog dana Nove godine. Tada će na istoku izaći planet prstenova – Saturn. Sunce će zadnjeg dana 2014. zaći u 16:32 a prvog dana 2015. izlazi u 07:43. U Novu godinu ispratiti će nas i kometa Lovejoy (C/2014 Q2) koja se svakim danom nalazi sve višlje nad južnim horizontom i sve je sjajnija. Posljednja opažanja pokazuju kako je sada na granici vidljivosti golim okom, njezin sjaj osjetno raste iz dana u dan a imati ćemo ju prilike promatrati tijekom siječnja kada bi trebala biti lako uočljiva i za gradjanstvo. Uživajte u zadnjem Sunčanom ovogodišnjem danu. Čini se da su nam (bar) zvijezde naklonjene i da (napokon) ulazimo u dobru Novu godinu.

Kosmonautika 2014.

Godina 2014. će biti upamćena po nekoliko veoma značajnih dogadjaja kako u oblasti kosmičkih misija sa ljudskim posadama, tako i u sferi automatskih medjuplanetarnih letova.

Ovozemaljski politički i ekonomski problemi su gotovo u potpunosti u poslednjim godinama, ako ne i decenijama, odvratili pažnju čovečanstva od kosmičke tematike. Vesti o dostignućima sa one strane atmosfere, uključujući i one koje su značajno uticala na naša saznanja o Vasioni, pa čak i one koje su govorile o velikim neuspeima, imale su krajnje oskudni, čisto informativni karakter. Medjutim, godina koja nas lagano i zauvek napušta obilovala je dogadjajima od kojih su neki itekako skrenuli pažnju javnosti i probudili nadu da se konačno čovečanstvo ponovo okreće kosmosu.

Analizirajući poslednjih 365 kosmičkih dana prvi put se posle dužeg vremena nalazim u dilemi kod izbora dogadjaja koji je obeležio kosmonautiku 2014. Zato ću se fokusirati na nekoliko dostignuća koji će trasirati smernice budućeg razvoja raketno-kosmičke tehnike.

Prvi let Oriona

Iako je obavljen bez astronaute, prvi eksperimentalni let novog američkog kosmičkog broda Orion je jedan od najvećih uspeha u oblasti kosmičkih letova sa ljudskim posadama. Kao prvo, to je novi kosmički , prvi koji je razvijen u SAD još od vremena spejs šatla, iz 70-ih. Takodje, posle trideset godina dominacije krilatih kosmoplova (šatlova), koji su uneli mnogo revolucionarnih (ali i vrlo skupih i rizičnih) tehnbrodoloških novina, a čoveku omogućile da praktično zagospodari orbitama oko Zemlje, američka astronautika se vraća kosmičkim brodovima tipa kapsula. Na njihovom razvoju NASA je zadnji put radila sredinom 60-ih kada je gradjena kapsula mesečevog broda Apollo. Poslednji američki “brod-kapsula” (Apollo-18) leteo je daleke 1975. tako da je ovo veliki povratak starim, dobrim i proverenim rešenjima koja su čoveka prvo odvela u kosmos, a zatim i do Meseca.


Povratak Oriona iz prvog kosmičkog leta

I to nije samo slučaj sa nacionalnim programom Orion. Dva kandidata privatnih kompanija koja su dobila zeleno svetlo NASA-e da u godinama koje dolaze prevoze američke astronaute to Medjunarodne kosmičke stanice (MKS), Dragon kompanije SpaceX i Boeing-ov CST-100, su takodje brodovi sastavljeni od kapsule (komandnog modula) i servisnog odseka. Treći privatni kandidat i jedini krilati kosmički aparat Dream Chaser kompanije Sierra Nevada je izbačen iz igre, čime je NASA okrenula ledja raketoplanima i vratila se pouzdanim i za letove u duboki kosmos daleko prihvatljivijim brodovima tipa kapsula.

Kao drugo, iako je razvijen na bazi iskustava iz projekta Apollo, Orion je principijelno potpuno druga mašina razvijena isključivo za letove u duboki kosmos, sa one strane niskih orbita za koje je čovek prikovan još od vremena misije Apollo-17 is decembra 1972. Praktično, Orion je bio prvi aparat projektovan za let u ljudi u kosmos, koji je posle lansiranja napustio nisku orbitu, sa nje krenuo dalje, u duboki kosmos, kroz radijacione pojaseve naše planete, dospeo do rastojanja od gotovo 6000km a onda krenuo natrag i simulirajući povratak za Meseca prošao kroz atmosferu i uspešno sleteo na talase Tihog okeana.

Prvi let Oriona ima fundamentalan značaj za razvoj američkog kosmičkog programa sa ljudskim posadama. Iako NASA ulaže velike napore da privatnom sektoru pomogne da kroči na kosmičku scenu, Orion je stožer svih njenih budućih planova vezanih za letove prema Mesecu, asteroidima i Marsu. Upravo je ovaj trougao – “Mesec-asteroidi-Mars” preciziran kao strateški pravac na putu budućeg prisustva čoveka u kosmosu. Ovaj kosmički brod takodje ima ogroman psihološki značaj, ne samo za NASA-u, Belu kuću i Kongres, već i za kompletno američko društvo. Tamo su još uvek sveža sećanja na program vrlo lepog naziva Constellation (“Sazveždje”) u čijem je fokusu uprao bio ovaj trougao nebeskih tela. Pokrenut pre više od deset godina, za vreme predsednika Džordža Buša-mladjeg, Canstellation je bio najambiciozniji kosmički program ikada oficijelno odobren na državnom nivou. A onda je u Bele kuću zaseo Barak Obama koji je sahranio Canstellation, a svojim odlukama gotovo potpuno uništio američki program kosmičkih letova sa ljudskim posadama. Preko Oriona koga je Obama, posle dosta natezanja ali i velikog pritiska Kongresa podržao samo zbog ideje leta na neki od asteorida, NASA se sada vraća na kosmičku scenu kao aktivni igrač. Praktično, vraća se tamo gde je bila pre deset godina, kada je Orion rodjen, skupa sa serijom novih raketa-nosača Ares koje su nestale u velikim reformama kosmičkog programa predsednika Obame. Sada se i one, kao Feniksi polako pomaljaju, ali u obliku super-rakete SLS koja će skupa sa Orionom (naravno, i ne samo sa njim) jednoga dana odvesti ljude na Mars.

Indijski uspesi u kosmosu

Tri velika uspeha Indije u 2014. skrenula su na sebe posebnu pažnju. Korišćenje raketnog motora (RM) na kriogenu pogonsku visoko-energetsku kombinaciju (tečni kiseonik + tečni vodonik) tokom januarskog lansiranja rakete tipa GSLV-D5 je uspeh vredan velikog poštovanja. Do sada, samo su SAD, Rusija, Francuska, Japan i Kina bile na elitnoj listi država koje koriste kriogene RM. Iako je ovo tek prvi uspešan start indijskog kriogenog RM, sa ovim velikim uspehom Indija će igrati sve značajniju ulogu na svetskom tržištu lansiranja satelita.

Kada se bude pisala istorija kosmonautike, onda će 2014. sigurno biti upisana kao godina kada se Indija uvrstila u malobrojni klub marsijanskih država koja je uspela da na orbitu oko Crvene planete samostalno postavi aparat Mangalyaan. I ne samo to. Mangalyaan je prva indijska medjuplanetarna letelica, prva koja je iz prvog pokušaja uspela da udje na orbitu oko Marsa i konačno, prva azijska letelica koja kruži oko Crvene planete. Još jedan kuriozitet. Sa cenom od samo 4,5 milijardi rupija (oko 74 miliona dolara), Mangalyaan je najjeftiniji kosmički aparat koji je ikada dospeo na orbitu oko Marsa (u stvari, daleko je jeftiniji od velikog broja satelita koji kruže oko Zemlje). Tamo je Mangaylaan deo flote od četiri marsijanska orbitera (MAVEN, Mars Odissey, MRO i Mars Express).


Kapsula prvog indijskog kosmičkog broda

Konačno, nedavno sub-orbitalno testiranje komandnog modula CRME indijskog kosmičkog broda zaokružilo je listu velikih uspeha ove države u kosmosu. Osamneastog decembra 2014. novom raketom-nosačem (RN) GSLV Mk III u kosmos je lansiran komandni modul budućeg kosmičkog broda koji je obavio sub-orbitalni let do maksimalne visine od 126km posle čega se padobranima vratio na Zemlju. Ako sve bude išlo prema planu 2021. Indija će lansirati posadu sastavljenu od dva kosmonauta koji će provesti nedelju dana na orbiti.

Let oko Meseca kineskog kosmičkog aparata

Pred kraj 2013. Kina je prvu put na površinu Meseca spustila lender Chang’e-3 sa malim lunohodom Yutu koji, iako mesecima nepokretan još uvek šalje podatke. Posle ovog velikog uspeha, Kina je 2014. obavila još jednu spektakularnu mesečevu misiju. Sa orbite oko Meseca je po prvi put od 1976. na Zemlju vraćena kapsula eksperimentalnog aparata CE-5-T1 (Chang’e-5-T1). Kapsula, koja ima oblik smanjenog modula za povratak kineskog kosmičkog broda Shenzhou, je lansirana priljubljena uz servisni modul - matični aparat CE-5-T1 - na jako razvučanu eliptičnu orbitu. Posle prolaska pored Meseca, aparat je krenuo natrag ka Zemlji. Pred ulazak u atmosfreru, od servisnog modula odvojena je kapsula koja se na Zemlju posle odmodnevnog leta vratila tehnikom dvostrukog ulasak u atmosferu.


Kapsula kinseskog mesečevog aparata CE-5-T1

Time, medjutim ova misija nije završena. Servisni modul aparata CE-5-T1 je ostao u kosmosu i serijom manevara krajem novembra je prebačen u Lagranžeovu tačku L2 sistema Zemlja-Mesec. L2 se nalazi na oko 60,000km iza Meseca. Sa ove tačke, planirano je da aparat bude prebačen na orbitu oko Meseca. Tamo će do završetka misije, maja 2015, biti korišćen za testiranje balistike i energetike različitih putanja u cilju priprema za sledeći veliki korak Kine – povratak uzoraka mesečevog tla na Zemlju. To je misija Change-5 koja je, prema poslednjim informacijama planirana 2018. Za razliku od lendera ruskih “Luna” iz 70-ih koji su se sa Meseca direktno vraćali na Zemlju, lender kineskog aparata Chang’e-5 će posle uzimanja oko 2kg uzoraka tla prvo dopseti na orbitu oko Meseca, zatim spojen sa servisnim orbitalnim modulom aparata i pomoću njegovog motora vraćen na Zemlju.

Spuštanje na kometu

Prelazak evropskog kosmičkog aparata Rosetta na orbitu oko jezgra komete 67P Čurjumov-Gerasimenko je još jedna od najznačajnijih dogadjaja koji ne samo da je obeležio 2014, već generalno kompletnu istoriju medjuplanetarne astronautike. Istina, kada su komete u pitanju, pojam “prelazak na orbitu” ne treba shvatiti bukvalno, kako kada se govori o planetama. Aparat se kreće oko komete po putanji složenog oblika kojom nije sve vreme gravitaciono “privezana” za kometu neravnomernog i vrlo slabog gravitacionog polja.


Sonda Philae na površinu komete 67P

Iako je operacija prelaska Rosette na orbitu oko komete dogadjaj posebne vrste, spuštanje sonde Philae na površinu jezgra 12. novembra je bila jedna od najspekaktularnijih misija u eri medjuplanetarnih letova. I sada, gotovo dva meseca kasnije, još uvek nema zajedničkog stave oko toga dali je spuštanje potpuno ili delimično uspelo, ili je završeno fijaskom. Aparat je dodirnuo površinu jezgra komete sa velikom tačnošću, samo 100m od planirane tačke. Na žalost, u tom trenutku ni motor koji je trebao da “pritisne” sondu uz površinu, ni harpuni koji su trebali da je “usidre” na tlu nisu aktivirani na vreme. Sonda se maltene odbila od površine i tek posle dva časa ponovo je dodirnula. Tada je ponovo “odskočila” i tek u trećem kontaktu uspela da se pričvrsti za tle i stabiluzuje.

Nova tačka na kojoj se Philae sada nalazi ima nekoliko nedostataka, ali i prednosti koje sada inženjeri ESA-e pokušavaju da iskoriste što mogu više. Kao prvo, zbog dva odskoka, sonda je dobila značajan moment rotacije, tako da sada leži na boku. Druga neugodnost je da se tačka spuštanja nalazi u senci manje od dve “glave” jezgra, tako da je aparat posle nekoliko časova, uzled gubitka električne energije, prestao da funkcioniše. Ovo medjutim možda i nije tako tragično, kako se prvobitno mislilo. Kako se kometa kreće prema Suncu (spuštanje je obavljeno kada se ona nalazila izmadju orbita Marsa i Jupitera), moguće je da se zbog promene medjusobnog položaja komete i Sunca, promene i uslovi osvetljenja oblasti gde se nalazi sonda Philae. Konačno, zahvaljući tome što se nalazi u senci, tokom približavanja Suncu neće doći do pregrevanja aparature sonde, tako da se naučnici nadaju da će Philae, ako bude “probudjena”, funkcionisati znatno duže na površini komete, čak i u etapama perihela.

Za sada još uvek se nezna kada će i dali će sunčevi paneli sonde Philae biti obasjani svetlošću. Takodje, nezna se hoće li to biti dovoljno da se pokrene aparatura sonde. Moguše je da do poboljšanja uslova dodje nap roleće 2015, ali u ESA-i već u januaru kreću sa pokušajima da ožive Philae.

Prvo lansiranje teške “Angare”

Prvo lansiranje teške rakete-nosača “Angara-A5” sa kosmodroma Pleseck je veliki uspeh ruske raketno-kosmičke industrije. Posle godina posrtanja, padova i velikih neuspeha, preko “Angare” Rusija se kao jedan od neprikosnovenih lidera na velika vrata vraća na kosmičku scenu.


“Angara-A5” – oslonac kosmičkih planova Rusije

Uspeh “Angare” je univerzalan. U prvom pokušaju uspešno je lansirana RN teške klase. nosivosti gotovo 26t za nisku orbitu. Nosivost “Angare-A5” je na samom vrhu svetskih lansera – ispred je samo američka “kriogena” RN Delta IV Heavy sa gotovo 30t kapaciteta. Medjutim, kako je izradjen od kompozitnih materijala, uz primenu standardnih raketnih modula čijim se dodavanjem menja konfiguracija i nosivost “Angare” u granicama od tri do 35 tona, ovaj nosač je daleko fleksibilniji, a očekuje se da će za relativno kratko vreme, negde već oko 2020. postati potpuno rentabilan i konkurentan lanser na svetskom tržištu pružanja usluga lansiranja. Kada je ekonomižnost “Angare” u pitanju, poslednje analize govore o cenama lansiranja od svega 2,700 dolara po kilogramu za satellite na nisku orbitu i 4,600 dolara za geostacionarne satellite, što je dva puta manje od postojeće cene najjeftinijeg američkog “geostacioranog” lansera – rakete Falcon-9 kompanije SpaceX.

“Angara” ima takodje veliki politički i geostrateški značaj za Rusiju. Uspeh “Angare” dolazi u vreme zahladjenja odnosa izmedju Zapada i Rusije i sankcija koje utiču ne njenu ekonomsku situacije. Zato i ne čudi izjava vicepremijera Dmitrija Rogozina da je “Angara” najbolji odgovor Rusije na ekonomske sankcije Zapada. Geostrateški, preko “Angare” Rusija je po prvi put u prilici da sa svoje teritorije lansira kosmičke aparate u velikom rasponu masa i na orbite sa nagibom širokog opsega. Takodje, novim “ekološkim” lanserom će stare RN tipa “Proton” koje koriste toksična goriva i lete samo sa Bajkonura etapno biti povučene. Time će zavisnost Rusije od ovog kosmodroma koji se nalazi u Kazahstanu polako da se smanjuje. Ta zavisnost će biti dodatno umanjena, kada gradnja kosmodroma Vastočnij bude završena. Na njemu će se inače nalaziti najmanje jedna lansirna rampa RN “Angara”.

Za razliku od ostalih nosača, zahvaljujući modularnoj koncepciji, “Angara” može da evoluira ne samo u nosače različite klase, već i različitih kategorija. Kao nosač telekomunikacionih satelita, vojno-osmatračkih platformi, naučno-istraživačkih aparata, kosmičkih teleskopa, medjuplanetarnih i mesečevih letelica, orbitalnih modula budućih kosmičkih stanica i kosmičkih brodova nove generacije. Sa “Angarom” u svojoj floti, Rusija dobija vrlo moćno lansirno sredstvo koje će igrati vrlo važnu ulogu u budućim planovima ove države u oblasti kosmičkih istraživanja.

Dobrodošli u 2015. godinu kometa

Prvi je dan prvog mjeseca 2015. orbite svemirskog broda Zemlja oko matične zvijezde poslje Krista, kako to civilizacija uobičava reći. Svim putnicima i članovima posade istoimenog broda želimo svako dobro, mirno more međuplanetarne, međuljudske i osobne putanje pod nebeskim svodom. Svatko od nas ima neki plan vlastite životne odiseje. Neki su ambiciozni neki nisu, neki prezahtjevni drugi prekomplicirani, treći (naizgled) nedostižni, četvrti...

Ma kakvi bili naši planovi i želje činjenica je da zapravo u životu živimo po rezervnom planu. Stvari se događaju a mi ih više ili manje uspješno pokušavamo dovesti u planiranu trajektoriju. Svemir se također događa, svima nama, htjeli mi to ili ne. Ima li on neki plan – zasad neznamo no baš kao i u životu i u svemiru se stvari događaju.

Pogled u nebeski prozor sa naše planete tijekom siječnja ove godine izgledno bi mogao biti obilježen markantnom vizurom komete C/2014 Q2 (Lovejoy). Taj nepredvidljivi nebeski putnik otkriven je 17. avgusta 2014. iz Australije od strane astronoma amatera Terrya Lovejoya. Sada je već nepogrešivo vidljiv i u najmanjem dalekozoru, pa čak i golim okom sa vrlo tamnih lokacija. U narednim danima komet će prijeći milijune kilometara. Kometski rep sve je bogatiji česticama plina i prašine koje obasjavaju zrake svjetlosti sa Sunca a naš se svemirski brod taman pozicionirao kako bi imali dobar pogled ka ovom događanju. Bude li sve išlo prema glavnom (ili rezervnom) planu komet će u narednim tjednima postati lako uočljiv putnicima i posadi svemirskog broda Zemlja. Nadajmo se da će biti tako, baš kao što se nadamo da će nam ova godina biti bolja i uspješnija od prethodne.

U svakom slučaju pripremite se na izglednu nebesku pojavu i ne zaboravite njezinu gracioznost. Materija koja čini milijune kilometara dugačak kometski rep bez problema bi stala u putni kofer osobne prtljage! Tako malo „nečega“ može napraviti tako veliku stvar na nebu. Sjetite se toga bar u ponekim trenucima osobne odiseje kroz koju ćemo prolaziti u ovoj godini. Čak i najmanje stvari koje napravimo mogu imati globalan utjecaj, dobar ili loš to ovisi o nama samima. Nemjerljivo smo mali u svemiru, a ipak naš „leptirov zamah krila“ sposoban je pokrenuti uragan događanja. Sretna Vam Nova 2015. godina!

http://t.co/zKgOUGQlpL

A P O D...

Umro kosmonaut Boris Morukov

U noć 1. januara 2015. u 65. godini iznenada je preminuo lekar-kosmonaut Prof Dr Boris Vladimirovič Morukov, zamenik direktora Instituta biomedicinskih problema (IBMP), član-korespondent Ruske akademije nauka (RAN) i rukovodioc projekta simulacije leta na Crvenu planetu "Mars-500".

Morukov je obavio jedan kosmički let, septembra 2000, na američkom spejs šatlu Atlantis u trajanju od 11 dana, 19 časova i 10 minuta. Tada je postao 399. Zemljanin i 93. sovjetsko/ruski kosmonaut koji je leteo i kosmos. Takodje, bio je četvrti sovjetsko/ruski lekar u kosmosu (posle kosmonauta Jegorova, Atkova i Poljakova).

Rodjen u Moskvi 1. oktobra 1950, Morukov se po završetku srednje škole upisao na Državni medicinski institut "Pirogov", na kome je diplomirao 1973. Posle je prešao da radi u IBMP, vodeću organizaciju u SSSR-u za kosmičko medicinko-biološko istraživanja. Tamo je 1979. magistrirao. Doktorirao je 1999. na temi povezanosti avijacione, kosmičke i pomorske medicine.

U ranijoj etapi rada u IBMP, Morukov je izmedju ostalog analizirao kliničko-fiziološke podatke kosmonauta koji su leteli na orbitalnoj stanici "Saljut-6". Takodje, radio je u Centru upravljanja letom (CUP), kao specijalista kosmičke medicine i zamenik rukovodioca Grupe medicinske podrške kosmonauta na orbiti.

Od 2010. Morukov je zamenik direktora IBMP. Rukovodio je projektom "Mars-500", tokom koga je šest istraživača iz Rusije, Evropske Unije i Kine provelo preko 500 dana u izolovanoj sredini, u modulima simulatora marsijanskog kosmičkog sistema. Tada su simulirane pojedine etape leta na Mars, uključujući i rad na površini Crvene planete.

Januara 2012. imenovan je za člana Konkursne komisije za izbor kosmonauta.

Kosmički put Morukova nije bio nimalo jednostavan. Iako je 1978. skupa sa šest drugih lekara IBMP predstavljen Glavnoj komisiji za izbor kosmonauta, Morukov nije uvršten medju kandidate Odreda kosmonauta IBMP. Tek deset godina kasnije, Morukov postaje kosmonaut. Januara 1989. je imenovan za člana pete grupe kosmonauta IBMP. Njegov status u IMBP se ovim izborom medjutim nije promenio, tako da je, paralelno sa pripremama za let u kosmos, nastavio sa istraživačkim radom u IBMP.

Tokom 1993. i 1997/98. Morukov se pripremao u Centru za obuku kosmonauta, skupa sa još nekoliko lakara-kosmonauta, da bi decembra 1998. bio odabran za člana američko-ruske posade misije STS-106. Od januara 1999. nalazi se u Džonsonovom kosmičkom centru u Hjustonu, gde se skupa sa ostalim članovima posade šatla Atlantis pripremao za predstojeću misiju.

Prvi i jedini kosmički let Morukov je obavio od 8. do 20. septembra 2000. Dva dana posle lansiranja, šatl Atlantis je spojen sa Medjunarodnom kosmičkom stanicom (MKS), čija je gradnja u to vreme bila na samom početku. Posada šatla je provela osam dana na MKS.

Pored toga što je bio jedan od retkih ruskih lekara u kosmosu, Morukov će ostati upamćen i po tome što je jedan od dvojice ruskih kosmonauta koji nisu leteli u kosmos na brodovima "Sajuz", već su lansirani i vraćeni na Zemlju na američkom šatlu. Takodje, ostaće zabeleženo da, za razliku od ostalih ruskih kosmonauta, Morukov nije udostojen zvanja heroja Rusije za obavljeni kosmički let (aprila 2011. ukazom predsednika Rusije dobio je medalju "Za zasluge u osvajanju kosmosa").

Posle ovog kosmičkog leta, Morukov više nije učestvovao u specijalnim pripremama za neku od kosmičkih misija. Po povratku iz kosmosa, postaje komandant Odreda kosmonauta IBMP i na tom mestu ostaje do novembra 2007. kada je ujedno oslobodjen dužnosti kosmonauta IBMP-a.

Prof Dr Boris Morukov je autor preko stotinu naučnih radova. Pod njegovim rukovodstvom obavljeno je nekoliko unikatnih medicinskih eksperimenata koji su ušli u istoriju kosmičke biologije i medicine. On je prvi u svetu obavio 170-to dnevni antiortostatički hipokinetički eksperiment sa muškarcima i 120-to dnevni eksperimenta hipokineze sa ženama (eksperimenti sa analizom ljudskog organizma izloženog dugotrajnom mirovanju).

Iza Morukova ostaju njegova supruga Nina Mihajlovna, šerka Olga Borisovna i sin Ivan Borisovič.

Iznenadna smrt Dr Morukova proširila je listu od 77 osvajača kosmosa koji više nisu sa nama. Samo prošle godine, morali smo da se oprostimo sa sedam istraživača kosmosa, medju kojima je bio i prvi astronaut Holandije. Evo spisku kosmonauta/astronauta koji su preminuli prošle godine:

Valerij Kubasov (rodjen 1935, kosmonaut SSSR-a), umro 19. februara 2014.
Dejl Gardner (Dale Allan Gardner, 1948, SAD), 19. februar 2014.
Vilijem Poug (William Reid Pogue, 1930, SAD), 3. mart 2014.
Vubo Okels (Wubbo Ockels, 1946, Holandija), 18. maja 2014.
Henri Hartsfild (Henry Warren Hartsfield, 1933, SAD), 17. jul 2014.
Stiven Najdžel (Steven Ray Nagel, 1946, SAD), 21. avgust 2014.
Anatolij Berezovoj (1942, SSSR), 20. septembar 2014.


Boris Morukov sa unukom

http://t.co/KHTTUM08rz

A P O D...

Bilans kosmičkih lansiranja 2014.

Tokom 2014. obavljena su 92 kosmička lansiranja – što je rekord u godinama XXI veka. U ukupnom broju lansiranja, 90 su bila uspešna, dok tokom dva koristan teret nije izbačen na orbitu.

Kao i 2013, najveći broj lansiranja je obavila Rusija – 32 (34.78%). Ako se tomedodaju lansiranja sa “Morskog starta” i u okviru programa “Sajuz’ na Kuruu”, onda se broj lansiranja koja su obavlejna ili pod kontrolom Rusije, ili njenim raketama-nosačima (RN) se penje na 37 (40.22%). Jedno lansiranje RN “Proton-M” je bilo neuspešno.

Na drugom mestu su kao i 2013, SAD sa 23 lansiranja (25%), uključujući jedno neuspešno (RN Antares kompanije OSC). Značajan udeo u ovako velikom broju američkih lansiranja sui male dve privatne kompanije – SpaceX (6 lansiranja) I OSC (3 lansiranja).


Raketa-nosači serije “Sajuz” – najčešće korišćni lanseri 2014.

Kina je sa 16 lansiranja (17.39%) ponovila skor iz 2013, dok je konzorcijum Arianespace u odnosu na 2013. napravio skok sa sedam na 11 lansiranja (11.95%). Kako ovom pripadaju četiri lansiranja ruskih RN “Sajuz”, učinak evropskih raketa (Ariane-5 i Vega) je sedam.

Zatim, baš kao i 2013, slede Indija i Japan sa po četiri lansiranja (4.35%) i konzorcijum Sea Lunch (“Moski start”) kojim rukovodi ruska kompanija RKK “Energija” sa jednim kosmičkim startom. Toliko lansiranja je obavio i Izrael, koji završava listu “kosmičkih” država 2014.

Sva kosmička lansiranja 2014. su obavlejna sa 14 kosmodroma. Kao i ranije, medju njima je sa 21-im lansiranjem (22.82%) rekorder Bajkonur koga je Kazahstan izdao u zakup Rusiji. Zatim sledi kosmodrom na Kejp Kanaveralu (16 lansiranje, ili 17.39%), što je veliki skok u odnosu na skromnih deset lansiranja 2013. Na trećem mestu je evropski kosmički centra u Kuru (Francuska Gvajana), sa 11 lansiranja (11.96%), pa ruski kosmodrom Pleseck (9 starta, 9.78%). Iza su dva kineska kosmodroma – Czju Cjuan (8 lansiranja, 8.69%) i Taj Juan (6 lansiranja, 6.52%), pa slede sa po četiri lansiranja (po 4.35%) američka vazduhoplovna baza Vandenberg, indijski kosmodrom na ostrvu Šriharikota i japanski Tanegasima.


Kenedijev kosmički centra na Kejp Kanaveralu

Tri lansiranja (3.26%) su obavljena sa američkog kosmodroma na ostrvu Valops (država Virdžinija), dok su ruska raketna baza “Jasnij” u oblasti Orenburga i kineski kosmodrom Sičan zabeležila po dva lansiranja. Na dnu liste, sap o jednim lansiranjem, su izraelska vazduhoplovna baza “Palmahim” i platforma Odussey konzorcijuma Sea Lunch.

Tokom 92 lansiranja u 2014, u kosmos su dospela 243 satelita, što je za gotovo 30 više u odnosu na 2013. Nažlost, 31 satelit je izgubljen usled neuspešnih lansiranja.

Najviše kosmičkih aparata lansirala je Rusija – 87 (u okviru nacionalnog i programa komercijalnih lansiranja) , samo sedam više od SAD na drugom mestu. Daleko ispod, sa 24 satelita je Kina, pa Arianespace (23), Japan (18) i Indija (9). Po jedan satelit su lansirali konzorcijum Sea Lunch i Izrael. Zanimljivo je da je sa Medjunarodne kosmičke stanice (MKS) “lansirano” 46 malih satelita (45 iz japanskog modula “Kibo”, i jedan “ručno” za vreme izlaska ruskih kosmkonauta u otvoreni kosmos).


Tri minijaturan (“kjub”- cube) satelita lansirana sa MKS

Quadrantidi meteori bez portfelja

Prvim danom Nove godine započinje ovogodišnja sezona meteora. Quadrantidi su prva aktivna meteorska skupina, njihova aktivnost traje svega šest dana (01 - 06 januara). Maksimum aktivnosti veoma je kratak, traje tek dva do tri sata i obično pozicioniran u ranim jutarnjim satima 04. januara.



Od svega nekoliko meteora na sat tijekom cijelog razdoblja aktivnosti za vrijeme maksimuma aktivnost naraste i na nekoliko desetaka meteora vidljivih golim okom. Skoro pun Mjesec vidljiv tijekom cijele noći smanjiti će broj vidljivih meteora a one manje sjajne potpuno „izbrisati sa neba“. Radijant (izvorište) Quadrantida nalazi se nisko nad hrizontom te je stoga veća mogućnost vidljivosti meteora opažajući nebo prema istoku odnosno zapadu. Radijant im je smješten između zviježđa Velikog Medvjeda, Zmaja i Volara.

Quadrantidi, suprotno od svih drugih meteorskih skupina, nemaju „svoje“ zviježđe te su na taj način poput „nebeskog ministra bez portfelja“.

No nije uvijek bilo tako. Godine 1795. Francuski astronom J. Landale kartografirao je nebo sa ucrtanim položajima preko 50.000 zvijezda te ih rasporedio u zviježđa, a jedno od njih nosilo je naziv Quadrans Muralis. Opažanja meteora od strane talijanskog astronoma A. Brucalassia (1825.) te belgijanca A. Queteleta i amerikanca E.C. Herricka (nezavisno jedan od drugog 1839. godine) potvrdila su postojanje meteorske skupine s radijantom u Quadrans Muralis (Quadrantids). Međunarodna astronomska unija je na svojoj generalnoj skupštini u Rimu 1922. godine usvojila i danas važeći listu od 88 zviježđa. Landaleov Quadranas Muralis je sa nje otpalo no meteorska skupina je zadržala izvorni naziv.

Quadrantidi spadaju u sporije meteore. Njihova koliziona brzina pri ulasku u Zemljinu atmosferu iznosi 43km/s. Većina njih je plavkaste ili žućkaste boje, podosta je jako sjajnih a desetina meteora iza sebe ostavi vidljivi divuzni trag na nebu. Roditeljsko tijelo otkriveno je 2003. od strane astronoma P. Jenniskensa a riječ je o asteroidu 2003 EH1. Pretpostavlja se kako je zapravo riječ o isluženoj kometi C/1490 Y1 opažanoj od strane Kineskih, Japanskih i Korejskih astronoma prije više od petsto godina.

http://t.co/vn7FfjRJCq

A P O D...

Susret planeta vidljiv golim okom


Grafički prikazi; AstronomyNow, izradio Greg Smye-Rumsby.


Fotografija Venere i Merkura od 04.01.2015. Marino Tumpić, Vidulini Observatory

Narednih dana na večernjem nebu dočekuje nas pravi „nebeski show“. Nedugo nakon zalaska Sunca nisko nad jugozapadnim horizontom, još u koloritu sutona, započinje sjajiti planet Venera.

Dvadesetak minuta nakon što ugledamo Veneru, niže nje („dole i malo desno“) pojaviti će se i planet Merkur. Biti će ga veoma teško isprva uočiti, no ustrajete li vidjet ćete planetu koja se nalazi najbliže Suncu. Obje će planete svakim danom biti sve višlje iznad horizonta, sve sjajnije i sve lakše uočljive za opažanje.

Merkur će se, zahvaljujući svojoj orbiti bliže Suncu, svakim danom sve više približavati Veneri da bi ju 11. januara dostigao i prestigao. U to vrijeme planeti će prividno biti veoma blizu jedan drugome, iako će ih u stvarnosti dijeliti deseci milijuna kilometara. Razmak između njih iznosit će svega 0.6° (između njih bi npr. taman stao Mjesec).

Poviše njih tu se nalazi i planet Mars. Ovaj nebeski trojac je ne baš česta prilika zaljubljenicima u pejzažnu fotografiju da „osim drveća i oblaka“ istovremeno u kadru ulove dvije, odnosno tri planete Sunčeva sustava. Ovakvo događanje se u astronomiji naziva konjukcija. Na priloženoj fotografiji koju je snimio autor teksta nalaze se i postavke fotoaparata te ih (ukoliko ste početnik u fotografiji) možete iskoristiti kao početne postavke za Vaš fotoaparat kojeg narednih večeri svakako ponesite sa sobom! Načinite pokoju fotografiju i svakako nam ih pošaljite. Rado ćemo ih objaviti.